Zorian Dołęga-Chodakowski

Urodził się 4 kwietnia 1784 roku w Podhajnej koło Nieświeża w niezamożnej rodzinie szlacheckiej. Był synem Jakuba i Sekundyny z domu Borodziczówny. Jego ojciec był oficjalistą dworskim. Otrzymał imię Adam. W 1795r., po śmierci matki ojciec oddał go pod opiekę krewnego, Ksawerego Czarnockiego, podstolego witebskiego z Lecieszyna. W 1801 roku ukończył szkołę powiatową w Słucku. Przygotowywał się do zawodu prawnika odbywając praktykę adwokacką w Nowogródku i Mińsku. W 1807 roku przyjął posadę plenipotenta dóbr hrabiego Józefa Niesiołowskiego i osiadł w Worończy. Rok później carska policja przechwyciła jego list dotyczącywstępowania w szeregi wojska polskiego w Księstwie Warszawskim. Nocą z 25 na 26 marca 1809 roku został aresztowany, a następnie skazany na dożywotnią służbę wojskową i wysłany do dywizji w Omsku. W czasie pieszej wędrówki na Syberię prowadził, zaginiony obecnie, dziennik zatytułowany Bez chęci podróż moja. Latem 1810 roku pod Bobrujskiem zdezerterował. Wstąpił do piątego pułku piechoty i z armią Napoleona zawędrował pod Smoleńsk. W 1813 roku przyjął pseudonim Zorian Dołęga Chodakowski i rozpoczął badania etnograficzne. Sformułował program badawczy, który następnie konsekwentnie realizował do końca życia. Głównym jego celem było zinwentaryzowanie pozostałości dawnej kultury na rozległych obszarach Słowiańszczyzny przez wyprawy naukowe oraz korespondencję. Przez kilka lat wędrował po kraju, notował pieśni i podania ludowe oraz gromadził materiały z zakresu "starożytności słowiańskich". W 1817 roku uzyskał protekcję i wsparcie finansowe podzielającego jego zainteresowania księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, który najprawdopodobniej sfinansowanał wyprawę mającą za cel odnalezienie pozostałości i ustalenie zasięgu dawnego osadnictwa słowiańskiego. We wrześniu 1817 r. wyruszył z Puław do Krakowa przez Czarny Las, Sandomierz, Święty Krzyż, Borzęcin, Kielce, Chęciny, Małogoszcz, Lelów i Pilicę. W trakcie podróży Chodakowski notował nazwy geograficzne mijanych miejsc oraz legendy i pieśni ludowe, zwiedzał zabytki architektury, grodziska, uroczyska i jaskinie. Wykonywał przy tym wiele notatek, pomiarów i szkiców. Większość z nich niestety zaginęła. Zachowała się znaczna część listów pisanych do znajomych, w których relacjonował przebieg wyprawy. Aby uzyskać stałą dotację instytucji naukowej na dalsze badania, wiosną 1818 roku napisał w Sieniawie rozprawę O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem, w której zawarł najważniejsze spostrzeżenia i tezy bedące rezultatem wyprawy. Chrześcijaństwo, według Chodakowskiego, zatarło cechy Słowian, zniszczyło ich dorobek kulturowy a elementy przedchrześcijańskiej historii, religii i kultury Słowian miały przetrwać jedynie w folklorze ludowym. Zebrał około 2 tys. pieśni polskich, rusińskich, rosyjskich, czeskich. Prócz zapoczątkowania badań etnograficznych był również prekursorem archeologii i toponomastyki. Wyraził pogląd, że jednym ze środków do poznania najdawniejszej przeszłości Słowian jest prowadzenie wykopalisk. Uważał, że odrodzenie narodu możliwe będzie dzięki szeroko zakrojonym badaniom nad ludem wiejskim i jego obyczajami. Projekt został jednak odrzucony. W 1819 roku został członkiem Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Przedstawiony "Projekt naukowej podróży po Rosji" uzyskał subwencję wycofaną jednak po roku. W 1819 roku ożenił się z Konstancją Fleming. W przeciągu dwóch lat zmarł syn a po nim żona. Wkrótce ożenił się powtórnie. Popadł w ogromne długi i do końca życia nie uzyskał już finansów na badania. Mimo to dalej ciężko pracował i gromadził materiały. W roku 1821 wydał pracę Stare-sta, w której przedstawił teorię odnoszącą się do jednostki wewnętrznej struktury osadnictwa słowiańskiego, którego ośrodkiem miał być gród — ośrodek kultowy.Teoria ta, poddawana była krytyce już w jego czasach. Ostatnia jego pracą, powstałą w 1824r. była Próba wyjaśnienia słowa kniaź – ksiądz. Pod koniec życia podjął posadę zarządcy dóbr w guberni twerskiej. Tam zmarł 17 listopada 1825 r. w nieznanych okolicznościach. Po jego śmierci wydano Śpiewy sławiańskie pod strzechą wiejską zebrane (część w 1833 roku, całość w 1973 roku). Znalazł nasladowców w pokoleniu romantyków. Wytworzył się modny wówczas typ literata-wędrownika. Wśród naśladowców byli Seweryn Goszczyński, Ryszard Berwiński, Lucjan Siemieński, Kazimierz Władysław Wójcicki i inni. Chodakowski pojawił się w utworach poetyckich: w Córze Sławy Jana Kollara, w Jezierskim Puszkina, w Mistrzu Dominika Magnuszewskiego. Jako Zorian występuje w Królu-Duchu Juliusza Słowackiego. Był pierwowzorem poety Justyna z powieści Kraszewskiego Dwa światy.