Zapomniany oddział

Kiedy książę Józef Poniatowski został wodzem naczelnym domagał się zastąpienia wojsk liniowych kompaniami weteranów przy wszelkiej posłudze cywilnej, a zwłaszcza w tzw. egzekucjach wojskowych dotyczących lokowaniu żołnierzy w chatach zbuntowanych chłopów, czy egzekwowania zaległych podatków itp. Powołany został wówczas Korpus Weteranów Czynnych. Umundurowanie pułku weteranów i inwalidów w księstwie warszawskim: Mundur Korpusu Weteranów Czynnych wprowadzony w roku 1807: co do kroju był podobny w ogólności do ubioru strzelców pieszych, z tą różnicą, że kurtki mundurowe były niebieskie, zapinane na 9 guzików w jeden rząd, spodnie długie niebieskie z wypustką na ciżmy. Kaszkiet bez kordonów, wypustki i łapki u rękawów żółte weteranów czynnych, - amarantowe zaś w korpusie weteranów i inwalidów. Patronasze gładkie bez żadnych znaków, ledewerki czarne. Na tarczach na kaszkietach pod orłem była litera I. lub W. oznaczające - inwalidów lub weteranów. Naramienniki sukienne niebieskie, z wypustką wkoło żółtą lub amarantową i numerami kompanij lub batalionów; kompania Szpitalna nosiła na naramiennikach S karmazynowe, Robocza zaś kompania takiegoż koloru R. […]. Mundur oficerów galowy, codzienny, surdut, różnice stopni, broń, ekwipaż konny były tym samym krojem i kształtem co piechoty. Kolor sukna na mundur jasno niebieski. Kołnierz i łapki rękawów karmazynowe. Wyłogi koloru munduru z wypastką karmazynową. Podszewka taka jak mundur. Guziki metalowe białe, na których widniał napis: Weterani lub Inwalidy. Epolety, ryngraf, felcech i kordonki srebrne, takież galony: szpady i pałasze w biały metal oprawione[…] Korpus traktowany był jak piechota, więc oficerowie Korpusus nie mogli nosić wąsów. W 1815 r. został powołany Korpus Inwalidów i Weteranów Królestwa Polskiego. Przyjęcie do niego było przywilejem, a nie formą emerytury. Na czele tych jednostek stał szef Korpusu Weteranów, płk Józef Seydlitz. Powołano 2 kompanie inwalidów (Warszawa i Serock) i 12 kompanii weteranów grupujace żołnierzy Legionów włoskich i armii KsięstwaWarszawskiego. Trzy kompanie stacjonowały w Warszawie (jedna przy Szpitalu Głównym) a po jednej kompanii ulokowano w województwach: kaliskim, płockim, sandomierskim, lubelskim mazowieckim, augustowskim, krakowskim, podlaski i w twierdzy Zamość. W Pilicy stacjonowała w 1828 r. 9 kompania 2 batalionu, którą dowodzili mjr Antoni Kirkor i mjr Piotr Caligari. Sztabs-lekarzem był Ernest Roric. Ślad jednostki znajduje się między innymi w pilickich metrkach. 14 listopada 1820 r. w Pilicy na kwaterze przy ul. Lelowskiej pod nr 133 umarł Wierzbicki Józef, lat 50, stanu wolnego, syn Tomasza i Apolonii, żołnierz stacjonującego w Pilicy batalionu drugiego kompanii 9 korpusu inwalidów i weteranów. Jako świadkowie w akcie zgonu występują: Franciszek Zacharewicz, sierżant korpusu inwalidów i weteranów batalionu drugiego kompanii 9 konsystujący w Pilicy oraz Teodor Sapkowski-lat 33, sierżant korpusu inwalidów i weteranów batalionu drugiego kompanii 9, konsystujący w Pilicy

W Pilicy kompania stacjonowała być może w dawnym magazynie solnym przy ulicy Lelowskiej, który w tym czasie nie funkcjonował a jego zabudowania były wynajmowane na różne cele. W armii Królestwa Polskiego były dwa odrębne korpusy Korpus Weteranów Czynnych i Korpus Inwalidów i Weteranów¹:

Korpus Weteranów Czynnych składał się z żołnierzy, którzy wysłużyli 20 lat w dywizjach , osiągając wiek ponad czterdzieści lat 40 i nadal byli zdatni do służby polowej. Byli uzbrojeni jak kompanie piechoty (karabin, tasak, ładownica, dwa czarne pasy, krzyżujące się na piersiach). Mundury były podobne do mundurów strzelców pieszych, lecz jaśniejsze, koloru niebieskiego, a nie granatowego, z żółtymi wypustkami i łapkami na rękawach. Kurtki były bez wyłogów, zapinane na jeden rząd guzików (u strzelców wyłogi granatowe, kurtki zapinane na dwa rzędy guzików i haftki). W okresie pokoju pułk liczył ok. 1000 ludzi. W powstaniu listopadowym został rozbudowany. Z weteranów czynnych, którzy poprzednio spełniali funkcje policyjne, a w twierdzach i więzieniach byli dozorcami więźniów, Rząd Tymczasowy sformował dwubatalionowy pułk polowy. Nie wiadomo, czy zasilano go młodymi rekrutami, czy wyłącznie wysłużonymi żołnierzami. Pułk brał udział w walkach w czasie powstania listopadowego (Dobre -17 lutego, Wawer -19 lutego i 31 marca 1831, Grochów -25 lutego 1831, Ostrołęka -25 maja, Warszawa -6 i 7 września. W 1831 roku, w czasie wojny z Rosją, żołnierze pułku otrzymali 7 złotych i 19 srebrnych krzyży Orderu Virtuti Militari. Pułk weteranów w czasie bitwy grochowskiej nie uczestniczył czynnie w obronie ani nie uczestniczył w żadnym przeciwnatarciu, zapewne ze względu na stan liczebny. Zajmował się wraz z jednym batalionów 8 ppl asekuracją dział. Stan liczebny zapewne był po temu najważniejszą przyczyną. Gwałtowny wzrost liczebności pułku to marzec 1831. Zasilono go raczej żołnierzami z nowo formowanych pułków.

Korpus Inwalidów i Weteranów składał się z żołnierzy, którzy ze względu na wiek lub kalectwo nie nadawali się już do służby liniowej. Nie posiadali broni palnej, lecz halabardy i tasaki - ich emblemat w Roczniku Woyskowym to halabarda, tasak i inwalidzka kula. Nie mając broni palnej, nie potrzebowali ładownic, w związku z tym nosili tylko jeden pas, do tasaka, biegnący z prawego ramienia do lewego biodra. Zorganizowani byli w 11 kompanii: 1 inwalidów i 10 weteranów. Pełnili wyłącznie służbę garnizonową. Między innymi żołnierze tego korpusu pełnili wartę przy W.X. Konstantym w noc listopadową. Mundury mieli podobne do weteranów czynnych, z tym że wypustki i łapki mieli nie żółte, a karmazynowe. Znaczny odsetek żołnierzy korpusu weteranów i inwalidów zasilił nowoformowane jednostki, szczególnie utowrzone wówczas 3 i 4 bataliony starych pułków. Z reszty co zostało sformowano na poczatku lutego dwubatlionowy pułk piechoty własnie o nazwie pułk weteranów czynnych. Ze względu na braki kadrowe i osobowe wzcielono do niego znaczną liczbe poborowych, więc stracił swój charakter. Przez pewien czas pułk ten tworzył 2 brygadę piechoty 3 dywizji piechoty. Po znacznych stratach poniesionych w czasie bitwy ostrołęckiej wszedł w skład garnizonu Warszawy.