W walce o niepodległość. 1914-1920

• 28 sierpnia 9-y pułk wyjeżdża z Kopyczyniec na front litewsko-białoruski do Nowo-Wilejki. Dnia 3 września obejmuje dowództwo pułku mjr. Wacław Wieczorkiewicz. Tego dnia I bataljon wyjeżdża do Turmont, II i III pozostają w Nowo-Wilejce. Dnia 11 wrześniu pułk rozpoczyna działania wojenne w związku z akcja, zamierzoną celem wyparcia wojska sowieckiego za Dźwinę. Z punktu wyjściowego stacji Turmonty pułk rusza w kierunku Skrudelina i Czerwonki. Dnia 12 września 1919 roku pułk stacza zacięty bój z oddziałami sowieckiemi pod Sołonaj. Straty pułku wynoszą 40 zabitych i 60 rannych szeregowców. […] Po wycofaniu się nieprzyjaciela za Dźwinę pułk przeszedł do rejonu Druji. Tam zajął odcinek nad Dźwiną od wsi Krzywosielce do rzeki Wiaty. Na tym odcinku zaczęły się walki o charakterze pozycyjnym. Pułk przeprowadził szereg wywiadów, które prócz zdobyczy w jeńcach i materjale wojennym miały wielkie znaczenie moralne dla żołnierzy, jednocześnie zaś wprowadzały w szeregi sowieckie zaniepokojenie i respekt dla Polaków. 23 września 1919 roku utonął w Dźwinie szeregowiec 9 pułku piechoty Legionów Jan Wałek z gminy Pilica.

• Na cmentarzu katolicko -prawosławnym w Brasławiu znajdują się pozostałości po polskiej kwaterze wojennej. Pochowani są w niej żołnierze polscy z 3. Dywizji Piechoty, którzy w latach 1919-1920 zmarli w szpitalu polowym nr 602 w Brasławiu. Byli to żołnierze pułków piechoty Legionów: 5, 6, 8 i 9, 11 pułku ułanów i 3 pułku artylerii polowej. Jest wśród nich szeregowy 9 pułku piechoty Legionów Zygmunt Szlachta z Pilicy, który zmarł 22 stycznia 1920 roku. W historii pułku zanotowano przed tą datą dwie akcje bojowe: Rzeczypospolita łotewska, broniąc się przed najęciem na kraj wojsk sowieckich, zwróciła się z prośbą do Polski o pomoc wojskowa. W związku z tem ruszają 1-a i 3-a dywizje legjonów pod dowództwem gen. Rydza-Śmiglego na Łotwę. Dnia 3 stycznia 1920 roku 1-a dywizja piechoty legjonów naciera na Dyneburg, na prawo od niej przechodzi 3-a dywizja na prawy brzeg Dźwiny. Akcja pułku [dziewiątego] ogranicza się do patroli i wypadów, w których wyniku do dnia 12 stycznia wzięto do niewoli 15 Rosjan w tem 1 oficera, wiele sprzętu i koni. Na wyróżnienie zasługuje wypad ppor Czesława Nałęcza Józefczyka i por. Jerzego Pokorskiego na wieś Bierniszki, gdzie zabrano 12 jeńców, w tem 2 oficerów z 36 pułku sowieckiego. Dnia 16 stycznia podjęto marsz w kierunku Balbinowa gdzie pułk zdobył 1 parowóz, 15 wagonów, ponosząc przy tem nieznaczne straty. Na terenie kwatery w Brasławiu mieszczą się nowe groby katolickie i prawosławne oraz drewniany krzyż. Zachowało się siedemnaście mogił wojskowych. Ocaleniem pozostałości kwatery zajmuje się grupa wolontariuszy z organizacji „Polacy na Kresach Wschodnich”, wspierana finansowo przez Ambasada RP w Mińsku.

• W czasie wojny polsko-bolszewickiej między 6 a 9 maja 1920 roku Rzeczyca [Obecnie na Białorusi] została zajęta przez Wojsko Polskie. Dokonała tego Grupa Poleska pod dowództwem gen. Władysława Sikorskiego. W działaniach wzięły udział doraźnie organizowane szwadrony 10 pułku ułanów. 8 maja 1920 r. pod Rzeczyca zginął ułan 10 pułku ułanów Julian Ojrzanowski z gminy Pilica.

• 13 maja 1920 r. zostaje [20-ty] pułk na rozkaz Dowództwa Frontu przesunięty do Bobrujska, gdzie obsadza przyczółek mostowy celem obrony. Na odcinku tym pozostaje pułk 2 dni. Od dnia 20 maja 1920 r. przechodzi pułk szereg walk z bolszewikami i tak: dnia 21 maja bitwa w rejonie Zawlecze—Głębokie—Januki, dnia 22 i 23 maja bitwa na linji Ancypery— Wołkołata—Cynki—Choroszki, 24 maja bitwa pod Nowosiółkami […] 26 maja 1920 roku w Janukach [dzisiaj na Białorusi] poległ szeregowiec 20 pułku piechoty Piotr Rus z gminy Pilica.

• O świcie 29 maja 1920 roku zgodnie z rozkazem dowódcy Pierwszej Konnej Armii, Budionnego, między Humaniem a Winnicą ruszyły jego dywizje kawalerii. Po osiągnięciu nakazanych rejonów dywizje miały się zatrzymać na całodzienny wypoczynek. 6 Dywizja Kawalerii wyruszyła aby zająć pozycje wyjściowe do ataku w rejonie Plisków-Oczeretnia-Dołżek. Pierwsza Brygada miała wyruszyć 29 maja o godz. 8 i poruszać się trasą Żywotów, Wierzbówka, Plisków, Andruszówka, zdobyć Andruszówkę i umocnić się. Tymczasem, w wyniku zamieszania w dowodzeniu, na rozkaz dowódcy polskiego 50. pp dwa jego bataliony wyruszyły w nocy z 28 na 29 maja ku odległej o 25 km rzece Rośka i nieoczekiwanie weszły w szyki maszerującej rosyjskiej 6 Dywizji Kawalerii. Oba polskie bataliony zostały rozbite tworząc 15 km wyrwę w linii obrony polskiej 13 Dywizji Piechoty. 6 Dywizja Kawalerii weszła w lukę po rozbitych batalionach 50. pułku piechoty, zagrażając pozycjom zajmowanym przez 43. pułk piechoty. Lewe skrzydło 6 Dywizji Kawalerii, dążąc do rozszerzenia wyłomu w pozycjach obronnych 13 DP, uderzyło częścią sił około godziny 11 na wieś Annówkę, której załogę stanowiła jedna kompania należąca do III baonu 43. pp. Główne siły lewego skrzydła 6 DK skierowały się dalej w głąb polskiej obrony do Pliskowa, gdzie załogę stanowiła jedna kompania II baonu 43. pp. Plisków został zdobyty przez czerwonoarmistów, a załoga jego w całości wycięta. 29 maja 1920 r. pod Pliskowem poległ strzelec 43 pułku strzelców kresowych Szymon Lipowy z gminy Pilica.

Ukazał się numer 19/2018  półrocznika Ilcusiana poświęcony setnej rocnicy odzyskania niepodległości.

Spis treści:

Jacek Sypień - Rok 1914 w Olkuszu na kartach pamiętnika Ignacego Kowalskiego

Jacek Sypień - Zygmunt i Kamilla Rajdeccy - twórcy skautingu w Olkuszu

Mateusz Radomski - Olkusz na pierwszej linii frontu, czyli o wizycie gen. Józefa Hallera w Srebrnym Mieście

Tomasz Sawicki - Legioniści z gminy Bolesław w 100 rocznicę odzyskania niepodległości

Aleksander Kot - Zapomniany bohater. Kpt. Artur Wiśniewski (1890-1920)

Pamiętniki Jana Jarno, przygotowane do druku przez Jacka Sypienia, to niezwykle ciekawy dokument, obrazujący szarą rzeczywistość ziemi olkuskiej w latach 1914-1920, bez współczesnego patriotycznego zadęcia. Warto przeczytać.

Jacek Sypień urodził się w 1966 r. w Pilicy. Jest absolwentem Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (1991), studiów podyplomowych z zakresu zarządzania w kulturze, sztuce i turystyce kulturowej na Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach (2012) oraz podyplomowego studium muzeologicznego na Uniwersytecie Jagiellońskim. Obecnie pracuje w Biurze Promocji i Informacji Publicznej - Punkt Informacji Turystycznej Urzędu Miasta i Gminy w Olkuszu. Jest autorem kilkunastu książek, kilkudziesięciu artykułów prasowych i kilku scenariuszy filmowych poświęconych historii regionu, oraz redaktorem naczelnym czasopisma „Ilcusiana".