prof.Ryszard Bartel

O Pilicy » Żyli wśród nas » Ludzie nauki i techniki » prof.Ryszard Bartel

Urodził się 22.03.1897 w Sławniowie. Był uczniem Szkoły Handlowej w Sosnowcu.Tu, pod wpływem przelotu Bleriota przez Kanał La Manche, w roku 1910 rozpoczął budowę modeli latających wprowadzając w nich nowatorskie rozwiązania.W jednym z modeli zasotosował własnego pomysłu-ruchome żaluzjowe skrzydła.Model zaopatrzony był w śmigło ciągnące, napędzane mechanicznie a całość osadzona została na belce kadłubowej zaopatrzonej w kołowe podwozie i statecznik wzorowany na ptasim ogonie.Próba zastosowania nowatorskiego rozwiązania nie była udana gdyż model nie wzniósł się w powietrze. W 1910r. powstał ornitopter o rozpiętości 6,4 m. Konstrukcja wyposażona była w trapezowe skrzydła żaluzjowe mocowane zawiasowo do uprzęży.Pilot poruszał skrzydłami, trzymając dłońmi za drewniane uchwyty.Ryszard Bartel wykonał w Sielcu koło Sosonowca kilkanaście skoków na ornitopterze startując z niskiej platformy ustawionej w przydomowym ogródku. W 1911r. zbudował kolejny model latający według rysunków lotni Tańskiego .Próbne loty wypady pomyślnie i Ryszard Bartel przystąpił do budowy prawdziwego szybowca,który ukończył wiosną 1911 roku. Konstrukcja ważyła 35 kG więc 14-letni wówczas konstruktor nie był w stanie wystartować biegnąc z maszyną pomimo zbudowania specjalnej platformy startowej. Na bazie tej konstrukcji powstała kolejna, wykorzystująca skrzydła i usterzenie pierwowzoru,która była gotowa latem 1911 roku. Był to jednopłat o konwencjonalnym układzie, wyposażony w ster wysokości i ster kierunku. Pierwsze skoki na szybowcu,bo trudno to nazwać lotami,Bartel wykonał w lecie 1911 na wzgórzach kamieniołomów Renarda w Sielcu [dzisiaj dzielnica Sosnowca]. Sprawdzenie możliwości konstrukcji odbyło się metodą latawcową na lince holującej. Potem nastapiły próby w locie. Do startu pilot unosił szybowiec trzymając oburącz za pionowy słupek. W pierwszym locie pękł tylny dźwigar płata i szybowiec zwalił się na skrzydło. Bartel przy współpracy studenta Politechniki Lwowskiej, Aleksandra Stephana, przekonstruował szybowiec i na poprawionej wersji wykonał kilka krótkich lotów uzyskują wysokość 2m i odległość kilkanaście metrów.Wyjazd Bartela do Łodzi a następnie do Warszawy przerwał próby w Sielcu.W 1916 uzyskał maturę w warszawskiej Szkole Realnej im. Wróblewskiego i rozpoczął studia na wydziale mechanicznym Politechniki Warszawskiej. W czasie studiów zbudował model z automatycznym sterowaniem na zasadzie wahadła. W 1916 z F. Suchosem i Z.Brunnerem był współorganizatorem Sekcji Lotniczej Koła Mechaników Studentów Politechniki Warszawskiej.W 1917 roku ukończył Pierwsze Kursy Żeglugi Napowietrznej w Warszawie biorąc udział w opracowaniu skryptu z aerodynamiki. W listopadzie 1918 roku, jako członek Konspiracyjnego Tajnego Związku Lotników, wziął czynny udział w rozbrajaniu Niemców i w zajęciu lotniska Mokotowskiego. W tym samym roku zaprojektował samolot sportowy, który budował w warsztatach Koeniga w Warszawie. Samolot wzorowany był na konstrukcji Fokkera "Spin" z 1911r. Był to jednosilnikowy jednopłat, bez lotek, którego stateczność poprzeczną miał zapewniać duży wznios płatów. Budowę przerwało wyzwolenie Warszawy od Niemców. Ryszard Bartel wstąpił ochotniczo do wojska gdzie początkowo był mechanikiem. Ukończył w Warszawie podstawowy a potem w Poznaniu wyższy kurs pilotażu. W wojsku pełnił służbę w 16 eskadrze Wywiadowczej jako plutonowy a potem sierżant - pilot. Później latał w eskadrze wojsk Litwy Środkowej w Wilnie. W 1920 wrócił na studia, gdzie wraz z kolegami reaktywował sekcje lotniczą Koła Mechaników Studentów Politechniki Warszawskiej i został jej pierwszym prezesem. Był asystentem prowadzącego wykłady z aerodynamiki prof. Czesława Witoszyńskiego. W 1922 roku odbył jako robotnik praktykę w wytwórni samolotów Breguet. W 1923 roku na szybowcu Sekcji lotniczej SL-1 Akar konstrukcji Karpińskiego startował w I Konkursie Ślizgowców w Białce k. Nowego Targu zdobywając druga nagrodę za lot trwający 2 minuty i 8 sekund. Wynikiem 3 minuty i 6 sekund zwyciężył, startujący na tym samym modelu,Tadeusz Karpiński.

Rok 1918. R.Bartel (z lewej) przy samolocie Brandenburg

W 1924 uzyskał dyplom inżyniera mechanika i jako członek misji wojskowej odbierał we Francji samoloty Potez i Bleriot dla lotnictwa polskiego. W 1925 roku odbierał we Francji dokumentację licencyjną samolotu Potez 25 i zapoznał się z konstrukcjami i metodami produkcji w fabrykach Lorraine-Dietrich, Ferbois, Wibault i Farman. W Instytucie Aerodynamicznym w St.Cyr pod Paryżem, pod kierunkiem prof. Toussaint, przeprowadził badania swoich profili lotniczych. Były to pierwsze polskie profile stosowane na samolotach, użyte później w samolotach szkolnych BM, w samolotach myśliwskich PZL Puławskiego oraz w RWD -5 i 6. W 1925 roku wziął udział w pierwszym polskim konkursie na samolot wojskowy i uzyskał nagrodę za projekt samolotu Bartel M-1 Maryla [nazwany tak od imienia żony]. W tym samym roku Departament Lotnictwa ogłosił konkurs na projekty samolotów polskiej konstrukcji. Nadesłano 15 prac, z których 7 nagrodzono.Wśród nagrodzonych prac znalazła się "Maryla" R.Bartela. W 1924 roku został pracownikiem Wielkopolskiej Wytwórni Samolot i w latach 1925-26 z jej ramienia pracował w fabryce Potez w Meaulte prowadząc odbiór rysunków technicznych Poteza XXV. Opracował wersję sanitarną samolotu Hanriot H-28 oraz skonstruował pierwszy polski samolot szkolny Bartel BM-2 (1926) a potem BM-4 (1927), który był pierwszym samolotem polskiej konstrukcji produkowanym seryjnie, treningowy BM-5 (1928) produkowany seryjnie oraz prototyp treningowo akrobacyjnego BM-6 (1930). Samoloty te cechowała bardzo prosta technologia produkcji. W 1928 był współzałożycielem Związku Polskich Inżynierów Lotniczych i dwukrotnie jego prezesem. Po pożarze wytwórni, który spowodował jej likwidację, w latach 1930-1932 był pracownikiem Kierownictwa Zaopatrzenia Lotnictwa Ministerstwa Spraw Wojskowych opracowując przepisy badań technicznych oraz odbioru prototypów i samolotów seryjnych. W latach 1932-37 był kierownikiem fabrykacji a potem szefem wydziału przygotowania produkcji i asystentem dyrektora ds.organizacji w Wytwórni Płatowców PZL w Warszawie, kierując przygotowaniem produkcji samolotów myśliwskich PZL P-7, PZL P-11, PZL-P 24, rozpoznawczo - bombowego PZL -23 Karaś oraz samolotów bombowych PZL-37 "Łoś" i "Sum". Wyjeżdżał w tym czasie do Włoch do fabryki Savoia -Marchetti w celu zaznajomienia się z punktowym spawaniem stali nierdzewnej. Rozwiązał problemy z nitowaniem blach pokrycia ze szkieletem oraz montażem różnych części wyposażenia wewnętrznego. Po usprawnieniu wprowadzonym przez Bartla wykonywano kadłuby z dwóch symetrycznych połówek (podział pionowy) podobnie jak dwie połówki orzecha, łącząc je w końcowej fazie montażu. W latach 1935-36 wziął udział w przygotowaniu produkcji licencyjnej polskich samolotów myśliwski PZL P-11 w zakładach IAR w Braszow w Rumunii oraz PZL P-24 w Kaiserie w Turcji.W latach 1937 -1939 był dyrektorem technicznym Lubelskiej Wytwórni Samolotów w Lublinie, uruchamiając produkcję samolotów LWS-4 Żubr oraz obserwacyjnych RWD-14 Czapla i LWS-3 Mewa. W lutym 1939 wyjechał do USA w celu poznania doświadczeń tamtejszego przemysłu lotniczego. We wrześniu 1939 prowadził ewakuację fabryki LWS po jej zbombardowaniu. Podczas okupacji przebywał w kraju wykładając w warszawskich szkołach technicznych II stopnia (Kolejowa, Mechaniczno-Elektryczna, Wawelberga). W 1945 został naczelnikiem Wydziału Technicznego Departamentu Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji mając nadzór nad produkcją szybowców i samolotów sportowych oraz lotniczymi warsztatami naprawczymi. Równocześnie wykładał na Wydziale Lotniczym w Szkole Inżynierskiej Wawelberga w Warszawie. W latach 1951-69 wykładał geometrię wykreślną na Politechnice Warszawskiej.W 1949r. został odsunięty od lotnictwa. W 1956r. był współzałożycielem Klubu Seniorów Lotnictwa i jego wiceprezesem. Do 1969r. pracował kolejno w Głównym Instytucie Organizacji Pracy i Ekonomiki, w Polskim Komitecie Normalizacyjnym, w Biurze Konstrukcyjno -Technologicznym Maszyn I Urządzeń Budowlanych zajmując się projektowaniem. W 1966 roku przeszedł na emeryturę. W latach siedemdziesiątych opracował samolot akrobacyjny Bartel BM-7. W latach 1971-1975 był przewodniczącym Lotniczej Komisji Historycznej Klubu Seniorów Lotnictwa. Był współautorem wydanejw 1978 roku książki "Z dziejów polskiego lotnictwa wojskowego 1918-1939".