Olejarnia

Po roku 1860 K. Moes wybudował przy ulicy Żarnowskiej olejarnię. W 1874r. jej właścicielem został nabywca dóbr pilickich Leon Epstein, który po 1880 r. sprzedał ją Żydowi, Bankierowi. W roku 1892 wytwórnia zatrudniała 3 robotników a wartość produkcji wyniosła 11250 rubli. W roku 1910 zaklad działał pod  firmą Bankier i Synowie. W roku 1916 jako właściciel [?] tej olejarni wymieniany był M.Czekański. W roku 1922 firma jest wymieniana w księdze adresowej jako "Bracia Bankier. Fabryka oleju, pokostu i smarów".  Prawdopodobnie więc Czekański był jedynie dzierżawca obiektu, który przez cały czas pozostawał w rękach rodziny Bankierów. W roku 1938 firma nadal widnieje w księgach adresowych. Kolejna olejarnia została urządzona przez Leona Epsteina przy młynie stojącym u podnóża fortyfikacji:

Obecnie przy młynie parowym urządza się olejarnię o dwóch wielkich prasach i ma być wkrótce w ruch wprawioną. [1882]

Olejarnie funkcjonowały we wsiach i w miasteczkach od wieków. Prawdopodobnie do wytłaczania oleju pierwotnie używano stęp do kasz. Obok żaren stępa jest jednym z najstarszych narzędzi obróbki ziaren zbóż. W odróżnieniu od żaren, w których mełło się zboże na mąkę, stępa służyła do obtłukiwania ziarna na kaszę. Surowcem było siemię lniane,konopne i mak. Chłopi zajmowali się pierwszym stadium produkcji oleju – rozdrabnianiem nasion oleistych za pomocą stęp złożonych z dwóch kłód: dolnej sosnowej, tzw. stępy i górnej dębowej tzw. strzały, podnoszonej i dociskanej śrubą wykonaną z drewna czereśniowego. Dalsze stadia produkcji dwór powierzał wykwalifikowanym pracownikom. Byli to tak zwani olejnicy, do których obowiązków należało prażenie zgniecionego nasienia i wyciskanie z niego prasą oleju. Do prażenia służył kociołek blaszany z osią i korbką do obracania rozdrobnionego ziarna w czasie smażenia. Był również młynek drewniany z metalowymi walcami i kołem zamachowym z korbką, służący do mielenia ziarna. Wraz ze wzrostem zapotrzebowania na olej nastąpiła mechanizacja produkcji. Olejarnie wyposażone były w prasy śrubowe bądź dźwigniowo-ciężarowe oraz gniotowniki i zamełcia poruszane kieratem lub napędem wodnym,a w okresie późniejszym silnikami parowymi lub spalinowymi. Olejarnie często funkcjonowały przy młynach a stępory napędzane były przez koło wodne. Pojawiły się też pierwsze wyspecjalizowane olejarnie zakłady wykorzystujące napęd wodny. Zazwyczaj były to małe fabryczki wyposażone w prymitywne urządzenia. W 1857r. było ich w Królestwie Polskim 390 a produkowały 92 tys. wiader oleju. Jako surowce królowały dalej len,konopie i mak. Rzepak i rzepik rozprzestrzeniały się powoli. Być może były używane w pilickiej olejarni. W roku 1878 pilicki korespondent Gazety Kieleckiej pisał:

...w uprawie pół widać ogromny postęp,jadąc ku Zawierciu uderzy każdego znaczny łan rzepaku odznaczający się całem bogactwem roślinności...

O wyposażeniu pilickiej olejarni i stosowanej tu technologii niewiele wiadomo. Prawdopodobnie zbliżona była do niżej podanej:

Olewnik wprzód miele siemię na młynku nowoczesnym z wałkami żelaznemi i tłucze na stępie. Młynek poruszają za pomocą konia przy maneżu, nieraz jeszcze drewnianym... [Na podstawie lokalizacji pilickiej olejarni w pobliżu rzeki można jedynie przypuszczać,że stosowano napęd wodny]... Następnie mieszają siemię z wodą i zagrzewają w kotle, wreszcie wlewają do worka i prasują w przyrządzie zwanym prasa. Ta prasa składa się z dwóch pionowych słupów, związanych u góry poprzeczną belką. Właściwą prasę stanowią trzy belki poprzeczne, dwie na stałe przymocowane, środkowa zaś ruchoma, podnoszona za pomocą drewnianej rączki, naciskana na siemię przez żelazną śrubę. W dolnej belce ustawia się drewniane naczynie, w które wkłada się siemię. Przy nacisku prasy reszta oleju wychodzi do podstawionej misy, przez otwór umieszczony w wspomnianem naczyniu. To naczynie obciążają klockiem cylindrowym, aby tem dokładniej olej wycisnąć. Dawniej, jak pamiętają jeszcze olejarze prasowanie dokonywało się za pomocą tarana i klinów, jak to gdzie indziej jeszcze teraz praktykują.

W okresie okupacji w zabudowaniach olejarni funkcjonował magazyn zboża pochodzacego z kontyngentów.

Na parterze budynku przy ul.Żarnowieckiej zachwały się ślady olejarni

Wpis w księdze adresowej z r.1908

Wpis w księdze adresowej z r.1910

Wpis w księdze adresowej z r.1922