Niezachowane epitafia w pilickiej farze

Słowo epitafium wywodzi się z greki. Wyrażenie epi-taphios oznacza: „nad grobem”, „na kamieniu nagrobnym”. Epitafium to zazwyczaj pomnik w postaci ozdobnej tablicy z napisem sławiącym zasługi zmarłego, często z jego portretem, sceną figuralną oraz symbolami alegorycznymi, umieszczony na ścianie, filarze lub posadzce. Powszechnie umieszczane w kościołach epitafia fundatorów lub dobroczyńców stanowią charakterystyczne elementy architektoniczne wystroju wnętrz. Niejednokrotnie, szczególnie w bliższych nam czasach, epitafia umieszczane były nie w miejscu pochówku lecz w kościele czy kaplicy związanej z osobą zmarłego. W starożytnej Grecji i w Rzymu umieszczano epitafia poświęcone zwierzętom. Starożytne epitafium znalezionew Aydin w Turcji zawiera tekst inskrypcji oraz zapis linii melodycznej. To jedyny zachowany w oryginalnej formie, w pełni odczytany i zrozumiały zapis starożytnej pieśni. W ekranizacji „Quo vadis” z 1951 roku Neron, grany przez Petera Ustinova, grając na harfie, śpiewa pieśń wykorzystującą tą starożytną melodię. Film można obejrzeć w internecie.

Epitafia miały po wsze czasy upamiętniać postacie. Realia były jednak inne. Pojawiali się kolejni donatorzy, którzy bez skrupułów usuwali nie tylko „obce” tablice ale nawet całe nagrobki i ołtarze aby zrobić miejsce dla dzieł upamiętniających ich własne dokonania. Koronnym przykładem takich działań jest grobowiec królowej Elżbiety z Pilczy. Zwłoki złożono w Kaplicy Mansjonarskiej w katedrze wawelskiej a syn, Jan Granowski, ufundował ołtarz pod wezwaniem św. Elżbiety. Kiedy w przepełniającej się Katedrze Wawelskiej szukano miejsca dla pochowania króla Stefana Batorego wybór padł właśnie na Kaplicę Mansjonarską. Bez skrupułów zlikwidowano wówczas grobowiec Elżbiety. Dzisiaj tylko łaciński tekst na niewielkiej tabliczce, umieszczonej na podstawie nagrobka władcy, Ossa Elisabete Piletiae uxoris tertiae Vladislai Jagiello Poloniae regis hic sunt recondita. Obiit A.D.1421 [Tutaj złożone są kości Elżbiety Pileckiej, trzeciej żony Władysława Jagiełły, króla Polski. Zmarła w 1421 roku] przypomina że w tym miejscu pochowana jest Elżbieta z Pilczy. Podana na epitafium data śmierci jest nieprawidłowa. Elżbieta zmarła 12 maja 1420 roku.

Nie inaczej działo się w pilickiej farze. Najstarszym epitafium, znanym dzisiaj jedynie z zapisu w herbarzu Paprockiego, wydanym w drugiej połowie XVI w., jest tekst umieszczony nanagrobku Zofii ze Szczekocin. Była córką Jana ze Szczekocin i Wojciechowa, stolnika oraz starosty lubelskiego i marszałka nadwornego a zmarła przed 1492 rokiem. Zofia była żoną Jana (drugiego) Pileckiego i matką Jana (trzeciego) Pileckiego. Dzisiaj nosi ona nazwę Kaplicy Matki Boskiej Szkaplerznej i Św. Anny. Epitafium Zofii, które brzmiało: Magnifica domina Zophia consors magnifici domini Joannis Pileczki palatini sandomiriensis, ultimum clausit feria quarta ante festum Assumptionis Marie.[Wielmożna Pani Zofia, żona Wielmożnego Pana Jana Pileckiego, kasztelana sandomierskiego, która zakończyła życie w środę przed świętem Wniebowzięcia NMP] pierwotnie znajdowało się więc zapewne w nawie kościoła bo Stanisławowi Pileckiemu przypisuje się wybudowanie kaplicy Pileckich około 1559 roku.Wspomniane w epitafium święto przypada na 15 sierpnia. Datą śmierci Zofii mogą więc być: 9 sierpnia 1492, 11 sierpnia 1491 lub 12 sierpnia 1490.

W naszej farze znajdowało się również epitafium Jana (trzeciego) Pileckiego, syna wspomnianej wyżej Zofii. Paprocki w swoim herbarzu„Herby rycerstwa polskiego na pięcioro ksiąg rozdzielone”, wydanym w Krakowie w 1584 roku, zanotował: Tamże w Pilcy wspomina epitaphium Jana starostę lubelskiego i parcowskiego [parczewskiego], który umarł roku 1527. Treść epitafium podał Szymon Starowolski w dziele „Monumenta Sarmatarum Beatae Aeternitati”, wydanym w Krakowie w 1655 roku: Magnificus Dominus Ioannes Pilecki, Heaeres de Pilca, Capitaneus Lublinen. Migrauit e vius feria tertia ante festum Purificationis beatae Virginis mariae, Anno Domini 1527. [Wielmożny Pan Jan Pilecki, Pan na Pilczy, starosta lubelski, odszedł we wtorek przed świętem Oczyszczenia NMP w roku 1527]. Święto Oczyszczenia obchodzone jest 2 lutego co wyznacza 28 stycznia jako datę śmierci Jana (trzeciego) Pileckiego. Był synem wojewody sandomierskiego Jana (drugiego) i Zofii ze Szczekocin.

Szymon Starowolski, w „Monumenta Sarmatarum...”, obok tablicy poświęconej Janowi Pileckiemu odnotował epitafium jego brata Stanisława Pileckiego: Eodem anno Maginificus Dominus Stanislaus Pilecki dies vitae suae finiuit 7 Januarij, anno quo supra. [Wielmożny Pan Stanisław Pilecki zmarł 7 stycznia tego samego roku]. Bartosz Paprocki w swoim herbarzu podaje informację o pochówku Stanisława: Tamże tegoż roku opowieda epitaphium Stanisława Pileckiego starostę gródeckiego. ...umarł ...zasię ante festum Annuntiationis Mariae. [Po Zwiastowaniu Marii]. W r. 1519 uzyskał zgodę króla na sprzedaż czynszu z dóbr w powiecie lelowskim (Przychody, Wierbka, Kidów, Sierbowice, Siadcza i Solca) na rzecz beneficjum kościelnego. Rozchorował się w czasie pobytu na sejmie w Krakowie w r. 1527. 23 marca sporządził testament. Zmarł 26 marca w Krakowie w szpitalu Św. Floriana. Pochowany został prawdopodobnie w Pilicy, w podziemiach kościoła parafialnego.

O ołtarzu fundowanym w pilickiej farze przez Tomasza Chocholatego przed 1545 roku wspomina Bartosz Paprocki w Herbach Rycerstwa Polskiego wydanych w z 1584 roku . Znajdował się na nim napis: Deo Optimo Maximo suaeque intemerate Genitrici, Virgini Mariae et divo Leonardo Thomas Chocholati aedificavit.[Bogu Wszechmogącemu Niepokalanej Marii Dziewicy i świętemu Leonardowi, Tomasz Chocholaty]. Wymieniają go również herbarze Szymona Okólskiego (wyd.1641-45) i Kacpra Niesieckiego (wyd.1728-1743 ) pobożność i szczodrotę na Pilecki kościół sławiąc. Inne powiązania fundatora z Pilicą nie są mi znane.

Wystrój wnętrza pilickiej fary przeszedł wiele zmian, podczas których prawdopodobnie usunięto epitafia przeszkadzające w pracach lub zajmujące miejsce. Potomkowie wymienionych na nich osób dawno opuścili tutejsze posiadłości więc nie miał kto zadbać o tablice sławiące przodków. W listopadzie 1598 wizytator odnotował w farze osiem ołtarzy w nawie i dziewiąty w kaplicy św. Anny. Cztery ołtarze w nawie uległy likwidacji kiedy kuto kolejno arkady do nowo powstających kaplic.vPrzed 1600 rokiem w sąsiedztwie kaplicy Anny powstała kaplica św. Leonarda. Do 1632 roku istniał w niej ołtarz tego świętego. Później trafiły do niej obrazy św.Jana Chrzciciela i św.vMikołaja biskupa. Po 1662 r. w kaplicy pojawił się późnogotycki krucyfiks z XVI w. oraz późnobarokowe posągi Matki Bożej, św.vJana Ewanagelisty, św.vWeroniki i św.vLongina a kaplica otrzymała wezwanie Pana Jezusa Ukrzyżowanego. Połączenie dwóch informacji (z 1598 i ok.1600 r.) sugeruje, że ołtarz św.Leonarda stał pierwotnie w kościelnej nawie i mógł być tym ołtarzem, który ufundował Tomasz Chocholaty.

Miejscem szczególnym w pilickiej farze jest Kaplica Padniewskich. Znajdujący się w niej nagrobek Mikołaja i Agnieszki Padniewskich znany jest każdemu kto odwiedził świątynię. Wiadomo, że w 1613 roku Filip, Marcin i Wojciech Padniewscy upamiętnili Stanisława Padniewskiego, po którego bezpotomnej śmierci odziedziczyli dobra pilickie. Tekst epitafium brzmiał: Illustriae Magnifico Domino Stanislao Padniewski Capitaneo Dibovie, Comiti Pilcen. Haeredi in Szaniec, Nobilissimae Familiae, viro Artium Liberalium Fautori ingenuo, Canonicorum Ecclesiae Pilcensis, nec non S.Mariae de Poenitentia, religiosorum Fundatori amplissimo, amoris ergo, Magnifici, Philippus, Martinus&Albertus Padnievscij de Padniewo, fratres posuerunt. Anno Domini, M.DC.XIII aetatis fuae XXIX. [Jaśnie wielmożny pan Stanisław Padniewski, Starosta Dybowski, pilecki, Pan na Szańcu, szlachetnie urodzony, miłośnik sztuk wyzwolonych, kanonik kościoła pilickiego jak również św. Marii Pokutujacej [w Szańcu], Najwyższy fundator religijny. Kochający go Wielmożni Filip, Marcin i Albert Padniewscy z Padniewa, bracia, ufundowali AD.1613 [Zmarłw wieku 29 lat.]

Stanisław Padniewski był synem Wojciecha i Jadwigi Dembińskiej. Odziedziczył Pilicę w roku 1610. Pisał się "comes de Pilcza Padniewski". W 1597 roku z Krakowa, gdzie studiował, wyjechał do Rzymu. Według autora „Dykcyonarza biograficzno- historycznego”: Odprawił pieszo pielgrzymkę do Rzymu, tam przybywszy poświęcił się całkiem uczęszczaniu do kościołów, nawiedzaniu szpitalów. Chciał wejść do jezuitów, lecz ich generał Aquaviva odmówił mu dając za przyczynę że może być pożyteczniejszym na świecie. Wydana w roku 1850 „Matka świętych Polska” przynosi kolejne informacje: Ten jako od młodości wielce się pomnażał w cnotach, osobliwie czystości, skromności i nabożeństwie, tak dla większego oświadczenia pobożności chrześcijańskiej udał się do Rzymu, gdzie wszystkich na siebie oczy obrócił albowiem nie tak bowiem ciekawości swojej dosyć czynił oglądając wspaniałe kościoły i pałace, ogrody piękne i fontanny, ale co tydzień nawiedzał szpitale, w których ubogim i chorym łóżka ścieląc, karmiąc je i usługując, przy odejściu sowitą jałmużną opatrował. Przez niedziel dwanaście u księży jezuitów na bogomyślności zabawiwszy, umyślił się do tego zakonu prosić, ale Claudius Aquaviva, generał widząc jako ten zacny kawaler mógł być ojczyźnie swojej potrzebny, odpowiedział mu temi słowy: Że cie nie mogę przyjąć do mego zakonu sumnienie mnie obowiązuje. Wstąpił do służby na dworze papieskim jako zwykły kamerdyner jednak dał się poznać jako osoba obdarzonawieloma przymiotami umysłu i serca. Szybko uzyskał zaufanie papieża Klemensa VIII, do tego stopnia, że miał wstęp w każdej chwili na pokoje papieskie. Uzyskał również prawo swobodnego wstępu do wszystkich więzień rzymskich oraz ułaskawiania skazanych na śmierć. Był fundatorem stypendium "Academia Annae" w Collegium Romanum. Równolegle odbywał studia filozoficzne w Rzymie i drukował rozprawy naukowe. W Polsce był dworzaninem Zygmunta III. W roku 1605 r. został starostą dybowskim oraz tenutariuszem gniewkowskim. Autor„Matki świętych Polskiej” zanotował: Powróciwszy do ojczyzny z woli rodziców swoich, gdy mu wydzielili znaczne dobra , przedał wszystkie mówiąc: Moja pierwsza osiadłość niech ma Pana kościół. Fundował tedy naprzód archikon-fraternią męki Jezusowej w Pilicy, przy krucyfixie z dawna łaskami słynącym, któremu ołtarz cały srebrny i wszystkie inne kapliczne sprzęty od złota i srebra nadał ale te ozdoby i ołtarz Szwedzi złupili. Tamże z kościoła farnego kolegiatę ufundował, prałatom i kanonikom obmyśliwszy dostateczne dochody. W temże mieście fundował i uposażył kanoników regularnych de Paenitentia [jacy są w Krakowie u św. Marka] 26 czerwca 1610 Stanisław Padniewski wydał dokument, w którym ogłosił: „Chcemy aby nasze miasto Pilica było w lepszym porządku, aby nasza stolica była przykładem dla innych miast w karności i obyczajach”. Mianował ekonoma miasta Pilica ograniczając samorząd miejski. Odebrał mieszczanom prawo handlu napojami alkoholowymi, chlebem pszennym i żytnim, masłem, kaszą jęczmienną, mąką, dziczyzną i rybami. Zezwolił na wypiekanie chleba, warzenie piwa, wytwarzanie miodów, prowadzenie uboju wołów, cieląt, baranów i kóz ale tylko na potrzeby własne. 20 grudnia 1610 przekazał zabudowania świątyni pw. św.Walentego, na Zarzeczu, zakonowi kanoników regularnych św.Augustyna. Dn. 20 grudnia 1610 r, Stanisław hr. na Pilicy Padniewski, starosta dybowski, pan na Szańcu i Słupi, by okazać wdzięczność Panu Bogu za łaski mu wyświadczone, pragnąc cześć Bożą pomnożyć [...] oddaje ks. Wojciechowi Pisarskiemu byłemu swemu kapelanowi, obecnie definitorowi klasztoru św. Marka zakonu s. Marji de urbe Demetri de Poenitentia B. Matr. reguły św. Augustyna probostwo szpitalne, wakujące na przedmieściu miasta naszego Pilicy, położone między dwoma strumieniami rzeki Pilicy z wszelkiemi z dawien dawna do tego probostwa przynależnościami do końca jego i następców życia oraz zakonowi na wieczne czasy na postawienie klasztoru tejże Reguły [...] 24 lutego r. 1611 dokonał fundacji, dzięki której pilicki kościół parafialny został podniesiony do godności kolegiaty. Jako uposażenie kolegiaty zapisał wieś i folwark Przychody, posiadłość i dwór Kleszczowa oraz młyn i osadę kmiecą Jarząbek. Do uposażenia należały też prebendy Mrzygłód, Kidów, Słupia, Giebło, Szaniec i Strzegowa. Stanisław Padniewski zmarł przed 5 grudnia 1611 r. Lokalizacja jego epitafium w kościele nie jest znana.Być może znajdowało się ono w kaplicy Padniewskich a usunięte zostało podczas jej przebudowy, kiedy po 1662 r. wstawiano stiukowy ołtarzlub kiedy około 1700 r. przebijano drzwi do kaplicy pw.św. Józefa.

W kościele farnym istniało, wymienione w kilkakrotnie przywoływanym wyżej dziele Szymona Starowolskiego, epitafium Mikołaja Strzeszkowskiego: D.O.M. Generoso D. Nicolao Strzeszkowski de Bełk. Religione, constantia, probitare, fide, praestanti viro. De patria apud. Valachum Moldavosque, De susis domi atque foris praeclare merito. Anna a Krzepice Coniunx, cum filijs filiabusque suis. Moerentes posuerunt. Moritur xij. Calend: Octob. Anno 1614- Aetatis Anno LV. Z tekstu wynika, że wielmożny pan Mikołaj Strzeszkowski z Bełku, religijny, uczciwy, lojalny, wybitny mąż, uczestnik wyprawy przeciw Wołochom, żonaty z Anną z Krzepic, zmarł w październiku 1614 r. Związki Strzeszkowskiego z Pilicą nie są jednoznacznie ustalone. Pod datą 7 grudnia 1595 w Metryce Koronnej zanotowano: Król stwierdza, że Hieronim Dembiński zeznał przed aktami kancelarii, iż dług 1050 złotych wobec Anny Strzeszkowskiej zapisuje pod wadium 1050 złotych na kamienicy narożnej na rynku krakowskim zwanym Tendeta [Chodzi o Mały Rynek] i obiecuje go zwrócić do 25 XII (pro die et festo Natalis Domini) 1596. W razie niezapłacenia Anna Strzeszkowska otrzymuje intromisję do kamienicy i będzie ją użytkować aż do wykupu. Pozwany stawi się w pierwszym terminie przed sądem lub urzędem grodzkim krakowskim. Król przyjmuje zeznanie i poleca wpisać je do akt kancelarii. Wymieniony w dokumencie Hieronim Dembiński był spowinowacony z rodziną Padniewskich. Z rodu Dembińskich pochodziła matka Stanisława Padniewskiego, Jadwiga, której Hieronim był wujem. Po bezpotomnej śmierci Stanisława, Jędrzej Samuel i Aleksander Seweryn Dembińscy, bracia jego matki, w grudniu 1611 roku, siłą zajęli pilickie dobra, do których rościli sobie prawo i dopiero po dwóch latach oddali je prawowitym spadkobiercom z rodu Padniewskich. Założona w 1611 r. w Pilicy przez Stanisława Padniewskiego kapela korzystała z XVI-wiecznych tabulatur lutniowych działającego w Krakowie Mikołaja Strzeszkowskiego. Nazwisko Strzeszkowskiego widnieje na jedynym zachowanym egzemplarzu tabulatury, który po II wojnie światowej pozostał we Lwowie, uznawany jest więc za pierwszego jej właściciela. Na tabulaturze znajduje się data 1553. W skład pilickiej kapeli wchodziło trzech skrzypków i czterech innych muzyków. Grała ona z organami podczas mszy wotywnych i na sumach. Stanisław Padniewski przeznaczył na jej utrzymanie 400 zł rocznie. Fundator dostarczył skrzypce, trąby, nuty, a także pomoce do nauki gry na instrumentach. Według opisu pałacu z roku 1611, kiedy jego właścicielem był Padniewski, znajdowało się w nim 12 instrumentów dętych i wielki regał o kilku głosach. Nazwa regał pochodzi od angielskiego "rigol" lub francuskiego "rigole" co oznacza żłób, koryto lub rynnę. Jest to odmiana organów, budowana w połowie XV wieku, wyposażona w piszczałki. Najpopularniejszym typem tego instrumentu był regał książkowy z dwoma miechami w kształcie ksiąg. Kapela działała do początku XIX wieku. Losy instrumentów z pilickiego pałacu nie są znane. "Dominus Strzeskowski" jest wspomniany w królewskich księgach rachunkowych sądu Stefana Batorego z 1580 r., ale nie sposób połączyć tych danych z Mikołajem, właścicielem tabulatury. Muzyka była często obecna w historii rodziny Padniewskich. W „Kronice”Marcina Bielskiego znajduje się opis wjazdu arcyksiężnej Anny, przyszłej żony Zygmunta III, do Krakowa, małżonki: Przed Kleparzem w polu była też brama uczyniona z napisy, które podtenczas służyły, i z muzyką barzo osobliwą. Druga brama nad zwodem tworzyjańskiej bramy, a na tej przyprawieni byli dwaj Satyrowie nakształt mężczyzny z białogłową, którzy trzymali orła wielkiego białego. Trzecia brama przed kościołem panny Maryej pod kamienicą Myszkowskich, a na tej też była muzyka wdzięczna. Czwarta na grodzkiej ulicy barzo ochędożna, na której grało dziesięć białych, które były Padniewskiej kasztelanki oświęcimskiej.

Kolejne epitafia w pilickiej farze upamiętniały Wojciecha Miklaszewskiego z Dzierzgowa, herbu Ostoja. Imię Adalbert przybrał przy bierzmowaniu przyszły św. Wojciech i dlatego imię Albert bywało używany zamiennie z imieniem Wojciechem. Pierwsze z epitafiów w pilickiej farze, poświęconych Miklaszewskiemu, zawierało tekst: D.O.M. Debemus Morti nos nostraque. Generosus Dominus Albertus Miklaszewski de Dzierzgow, de armis Ostoia, virtute, prudentia,& vitae constantia, praestans pietate & religione Catholica, admirabilis animi &corporis fortitudine, in expeditionibus Turcicis&Scythicis, pro Patria &Fide Orthodoxa catholica supra fidem insignis. Quem martis laboribus, mortisque doloribus, & calumnijs graviter affictum, morslege fati intempestiue, aetatis suae 1.maij, Anno Domini, 1637. absorpsit, sub hoc tumulo Supremi Iudicis adventum expectat. CVI Moestissima Coniunx Leonora de Rudoltovice, Vexilliseri Zatoriensis, Miklaszewska, hoc monumentum cum lachrymis, cum duobus filijs derelictis posuit. Qui legis haec, da vota deo&deposce quietem defuncto, & mortis fedulus esto memor.

Napis na drugiej płycie głosił:

D.O.M. Albertus Miklaszewski, meritis Atauoru Ostoiae Gentis- Nobilis hic situs est, armis defendit Patriam, candore propinquos, atq: Duci in Zbaraz obesquio placuit, non illum rabies, non fraus, dolusque proterius fregit, namque fide vindice tutus erat. Hunc tanem Lachesis fato superauit acerbo; gui legis haec, mortis fac memorestotuae. Obijt 1. maij, Anno Domini 1637.

Z epitafiów wynika, że, urodzony ok. 1582 r., odważny, mądry i zrównoważony, wielce pobożny i religijny Wojciech (Albert) Miklaszewski, zasłużył się w obronie wiary katolickiej m.in. biorąc udział w wyprawach przeciwko Turkom i Scytom. Szymon Starowolski w „Monumenta...” określił go jako męża w różnych okazjach doświadczonego, zmarłego w roku 1637. Kacper Niesiecki w„Koronie Polskiej...” zanotował:Leonora z Rudołtowic, córka chorążego zatorskiego [żona], wystawiła mu nagrobek w Pilicy z herbem Ostoja. Seweryn Uruski w herbarzu „Rodzina. Herbarz szlachty polskiej” przybliżył historię Miklaszewskich: Paweł, Stanisław i Wojciech [Albert] w nagrodę za męstwo w wojnach przeciwko Moskwie otrzymali w 1623 roku nobilitację. Wojciech nabył w 1631 r. wieś Szczerbowice [Sierbowice]. Z żoną Eleonorą Rdułtowską miał synów Franciszka, Jana, Stanisława, Teodora i Wojciecha. 1650 występujących ze stryjem Adamem, proboszczem a następnie kustoszem pilickim. Być może początki tego rodu wywodzą od Macieja Miklaszewskiego, którego Zygmunt August Król za heroiczne jego dzieła w expedyci na Moskwę, osobliwie pod Połockiem (1581), Ułą (1564) i indziej, między synów koronnych, swoim przywilejem policzył i herb Ostoja nadał. Adam Miklaszewski, powiązany rodzinnie z Wojciechem, był kustoszem pilickiej kolegiaty (1633) i plebanem szczuciński (1643). Kustosz to członek kapituły kolegiackiej zajmujący się sprawmi finansowymi. Jego bratanek, Seweryn Miklaszewski, także był później kustoszem pilickim i plebanem szczucińskim. Zagadką pozostaje dlaczego w jednym kościele znalazły się dwie tablice poświęcone tej samej osobie -Wojciechowi (Albertowi) Miklaszewskiemu. Wojciech: służył ks. Zbaraskiemu [Jerzemu, właścicielowi Pilicy do 1630 r.] i walczył przeciwko Turkom i Tatarom...gorliwy i cnotliwy katolik a przy tem dzielny rycerz w wojnach z Turkami i Moskwa, mąż w różnych okazych doświadczony. W r. 1629 Wojciech Mikluszowski trzymał sołectwo we wsi królewskiej Szyce, dzierżawionej przez księcia Jerzego Zbaraskiego. W 1630 r. Miklaszewski zawarł układ z Erazmem Dembińskim i jego żoną Ewą z Brzezia, wdową po Sewerynie Witkowskim, chorążym zatorskim, oraz Stanisławem i Pawłem Witkowskimi. Układ dotyczy rozliczeń majątkowych gdyż żona Miklaszewskiego, Eleonora (Leonora z Rudułtowic, Rudułtowska), chorążanka zatorska, pochodziła z Witkowskich. Wojciech Miklaszewski nabył w 1631 r. grunta we wsi Szczerbowice [Sierbowice]. Z Eleonorą miał synów: Franciszka, Jana, Stanisława, Teodora i Wojciecha. Żona z dwoma synami wystawiła w kościele w Pilicy nagrobek mężowi, który zmarł 1 maja 1637 r., mając 55 lat. W 1650 r. synowie Wojciecha: Franciszek, Jan, Stanisław, Teodor i Wojciech występują w dokumencie z stryjem Adamem. Z jego inicjatywy, przed.1660 r.,zaczęto budowę nowego kościoła w Szczucinie murowanego z cegły i kamienia pińczowskiego. Zmarł w 1660 r. a budowę kościoła realizował jego bratanek ks. Seweryn Miklaszewski kanonik tarnowski, kustosz pilecki, pleban szczuciński (1666). Na budowę utworzył fundacje z własnego kapitału w wysokości 6.600 florenów polskich i ulokował je na dobrach Laskówki z rocznym procentem 426 florenów polskich.

Czy to już wszystkie epitafia, które przewinęły się przez pilicki kościół? Zapewne nie, bo wielu innych przedstawicieli możnych rodów znalazło wieczny spoczynek w podziemiach fary. Nie zachowały się jednak, niestety, jakiekolwiek ich materialne ślady, ani żadne zapiski dokumentujące ich istnienie.

Marianna z Łodzińskich

Krzysztof z Garbów Modrzewski, herbu Ostoja był pułkownikiem i wojskim halicki (od 1662). Pierwszą jego żoną była Eufrozyna z Jarockich, wcześniej zamężnej z Samuelem Aleksandrem Minorem z Przybysławic.¹ Właścicielem zamku sieleckiego w XVI stuleciu był Hieronim Brenner, królewski probierca złota i przełożony wagi miasta Krakowa. Jego córka, Anna, wbrew woli rodziny wyszła za mąż zamontanistę ² - Walentego Klajnera, wywołując skandal. Walenty postanowił kupić szlachectwo od Minorów Przybysławskich. W latach 60. XVI wieku w Siedlcu ³, na lewym brzegu Czarnej Przemszy, powstała papiernia, która produkowała wówczas papier czerpany, oznaczony znakiem wodnym przedstawiającym herb Półkozic. Na początku XVII wieku Minorowie z Przybysławic, zapewne jako współherbownicy, przejęli siedleckie dobra. W 1609 roku Jan Minor odstąpił swój udział bratu -Sebastianowi, który w 1620 r. przebudował zamek. Wygląd zamku przybliżają inwentarze, pierwszy z 1665 r. i drugi, z 1719 r. sporządzony po śmierci Konstancji z Modrzewskich. Zamek był obiektem czteroskrzydłowym, z wewnętrznym dziedzińcem. Cały obiekt był otoczony mokrą fosą. Skrzydło zachodnie głównym skrzydłem zamku. Wjazd prowadził przez bramę znajdująca się w skrzydle wschodnim. W narożach oraz pośrodku pozostałych skrzydeł wybudowano wieżyczki. W jednej z nich umieszczono kaplicę, która dotrwała do początków XX w. Skrzydła na parterze od strony dziedzińca posiadały arkady, których ślady zachowały się do dziś.

Po śmierci Eufrozyny z Jarockich, która zmarła niedługo po ślubie, dobra Siedlec i Modrzejów ⁴ oraz klucz wolski na który składały się wsie: Wola Libertowska, Chlina, Jeżówka i Wierzbica objął Krzysztof Modrzewski a około 1644 r. siedlecka papiernia zaprzestała produkcji. W początkach XVII w. dobra w okolicy Żarnowca i Chliny mieli Łodzińscy. W 1629 r. Kasper Łodziński otrzymał zgodę Zygmunta III na wykupienie wsi Jeziorowice. Krzysztof Modrzewski zawarł kolejny związek małżeński z Marianną Łodzińską ⁵(ur. ok.1660), córką Franciszka Łodzińskiego ⁶, który odziedziczył Jeziorowice po Kasprze Łodzińskim. Krzysztof Modrzewski miał z Marianną dwóch synów: Franciszka i Pawła.

Franciszek [Modrzewski], żonaty [pierwsza żona] z Anną-Teresą Wielowiejską z Wielgiej Wsi 1679 roku, miał córki, Maryannę, Teresę ⁷ i synów, Michała-Franciszka, kanonika krakowskiego 1712 r. ⁸, i Mikołaja, dziedzica dóbr Paczowic, burgrabiego krakowskiego 1706 r., posła na sejm 1697 r., ⁹ po którym synowie: Ignacy. Antoni, Franciszek i Mikołaj; z nich Ignacy, burgrabia zamku krakowskiego 1743 r. ¹⁰ […]

Franciszek z Garbów Modrzewski, elektor 1697 z województwa krakowskiego, burgrabia krakowski, pułkownik arkebuzerów, żonaty [druga żona] z Anastazją z Czudców 1.voto Andrzejową Ślaską, podczaszyna mielnicką.

O drugim synu Krzysztofa i Marianny -Pawle Modrzewskim- nie ma szerszych informacji. W 1669 r. Krzysztof Modrzewski został elektorem z województwa krakowskiego króla Michała Korybut Wiśniowieckiego. Po śmierci Krzysztofa Modrzewskiego (ok.1679 roku) Siedlec i Modrzejów znalazły się w zarządzie Marianny oraz jej kolejnego małżonka -Krzysztofa Dobińskiego. Urodził się około 1650 r. Był łowczym gostyńskim, ¹¹ namiestnikiem chorągwi pancernej czyli sprawował jej dowództwo w zastępstwie nieobecnego rotmistrza. W 1674 r. obierał królem Jana Sobieskiego. Związek małżeński z Marianną zawarł około 1680 r. Boniecki w herbarzu przypisuje mu ojcostwo dwojga dzieci:

Z Maryanny N. jego dzieci: Anna ¹², żona Marcina Strusia, podstolego latyczowskiego i Jan, podpułkownik wojsk królewskich, biorą 1718 r. spadek po stryju Stanisławie. Jan, został 1718 r. po ojcu łowczym gostyńskim, jednak z tytułem tym spotykamy od 1720 r. Zygmunta. ¹³

Uczestniczył w odsieczy wiedeńskiej w 1683 r. podczas której porucznikował pod husarskim znakiem oboźnego koronnego Marcjana Ścibora Chełmskiego herbu Ostoja będąc namiestnikiem chorągwi pancernej. Pod Wiedniem był dwukrotnie ranny. Nie ma pewności, w którym roku pojął za żonę Mariannę Łodzińską i w związku z tym pozyskał królewszczyzny Sielec i klucz libertowski (Wola Libertowska, Chlina, Jeżówka, Wierzbica), które małżonka trzymała w dożywotniej posesji. Miało to miejsce między rokiem 1679 i 16 grudnia 1687, kiedy powstała rezolucja sejmiku proszowskiego, odnosząca się do Krzysztofa Dobińskiego i Maryanny Łodzińskiej, nawiązująca do zasług jej poprzedniego męża:

realitaspustych gruntów we wsiach po nieśmiertelnym godnym pamięci jm. panu Krzysztofie Modrzewskim wojskim halickim zostających, to jest w Wolej Libertowskiej, Jeżówce, Wierzbicy i Wielkiej Chlinie, a także i Siedlcu in faciecałego sejmiku sufficientissime jest pokazana, ale ponadto tak in visnali statu jeszcze existuntJejm. pani Dobińska jako i subseąuenteri jm. pan Krzysztof z Dobniej Dobiński porucznik jm. pana oboźnego kor. post mulata jejmci swojej wotateż realitatem gruntów fructificarenie mogących poprzysiągł.

Po Mariannie i Krzysztofie Dobińskim Siedlec trafił w ręce syna Marianny z pierwszego małżeństwa -Franciszka Modrzewskiego. Wg historyka Zagłębia, Jana Przemszy-Zielińskiego, Franciszek- pułkownik artylerii wojsk polskich, otrzymał w 1706 r. od Augusta II przywilej założenia na terenie folwarku Mrowisko miasta, które nazwano Modrzewem a w 1711 r. zmieniono nazwę na Modrzejów. W 1712 r. był pułkownikiem arkabuzerów. Żonaty był z Anastazją z Czudców, primo voto Andrzejową Ślaską, podczaszyna mielnicką. W „Historii panowania Augusta II zapisano dramatyczna historię:

W 1717 r. […] W Województwie krakowskiem Ślachcic rodowity, fortuny z siebie i dwóch żon wielkiej, Franciszek Modrzewski pułkownik rajtaryi, regimentu Hetmana koronnego, z desperacji że regiment ten w dragonię obrócono, przyjechawszy do domu w łeb sobie strzelił. Z dobrocią jednak boską nie do razu zabiwszy się, z skruchą w kilka godzin umarł.

Krzysztof Dobiński zmarł w 1718 r. Według akt kościoła w Łanach Wielkich Generosa Marianna Łodzińska de Jeziorowice zmarła 28 czerwca 1737 i została pochowana in oppido Pilica in Ecclesia Collegiata czyli w pilickiej kolegiacie.

Pilicka Marianna Łodzińska de Jeziorowice to zapewne żona Modrzewskiego a następnie Dobińskiego związana z pobliskimi Jeziorowicami. Zagadką pozostaje jej związek z pilicką kolegiatą. Wola Libertowska, Chlina, Jeżówka, Jeziorowice, Wierzbica należały do parafiami w Chlinie, Żarnowcu i Szczekocinach. W dziejach rodu Łodzińskich przewinęło się kilku księży związanych z diecezja krakowską, a nawet bezpośrednio z pilicka kolegiatą. W roku 1674 pierwszym oficjałem pilickim został ks.Stefan Łodziński, proboszcz szekociński, który latach 1675 – 1689 był prepozytem wojnickim. W prawej wieży kościoła w Szczekocinach znajduje się dzwon z 1672 roku na którym umieszczony jest herb Radwan i napis: AD Reverendus  Stefan Łodziński Prepozyt Szczekociński. Zachowały się jego gratulacje, napisane z okazji elekcji króla Michała Korybut Wiśniowieckiego, którego elektorem był m.in. Krzysztof Dobiński: Gratulatio panegyrica Serenissimo Principi Dno Dno Michaeli Korybut Dei Gratiâ Regi Poloniae, Magno Duci Lithuaniae, Russiae, Prussiae, Masouiae, Samogitiae, Livoniae, Smolensciae, Czerniechouieque etc. sub felicibus Coronationis Suae auspiciis Debitae Summissionis animo per Stephanum Radvan Łodźinski Praepositum Scekocinensem, oblata Anno Dei Hominis 1669. Crac. In officina Stanislai Piotrkowczyk, S. R. M. typ. (1669). Kanonikiem krakowskim był w 1705 r. brat Marianny - ks. Michał Franciszek Łodziński (ur.ok. 1660 zm. ok.1720). Za życia Marianny działał o. Józef Antoni Łodziński (ur. w kwietniu 1692, zm. 1743). Był franciszkaninem i doktorem teologii. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1715 r. Od 3 marca 1729 był sufraganem inflanckim i tytularnym biskupem Gerasa w Arabii. Prowadził misje na terenie diecezji. W roku śmierci Marianny ważne funkcje w pilickiej kolegiacie pełnili księża pochodzący z rodu pieczętującego się herbem Radwan, podobnie jak Łodzińscy. Dziekanem pilickiej kolegiaty byłks. Florian Lachowicz herbu Radwan, dr. filozofii, profesor Akademii Krakowskiej, kanonik. św. Anny a kanonikiem naszej kolegiaty był wówczas Jan Kanty Kazimierz Lachowicz, również herbu Radwan, doktor filozofii, proboszcz w Kroczycach. W roku śmierci Marianny w Pilicy rządziła, znana z pobożności, Maria z Wesslów Sobieska. Nie sposób jest rozstrzygnąć, który z tych sladów wiedzie do rozwiązania zagadki pochówku Marianny z Łodzińskich w naszej kolegiacie.

 1 Minorowie w Pilicy -zobacz >>>