Mleczarnia

Pierwsza spółdzielnia mleczarska na terenie gminy Pilica powstała w roku 1929 w Wierzbicy. Projekt pilotował ówczesny agrotechnik powiatu olkuskiego Bronisław Musiał, który został przewodniczącym komitetu założycielskiego. Komitet ten tworzyli Jan Kotnis, Józef Kotnis, Jan Szwej, Piotr Szwej i Franciszek Gomółka z Wierzbicy oraz Piotr Pustułka, Antoni Lasota i Stefan Zagała z Przychód. Mleko skupowane przez spółdzielców dostarczane było wozami konnymi do Woli Libertowskiej, Żarnowca i Chliny gdzie wcześniej powstała spółdzielnia dysponująca wirówką do oddzielania śmietany od mleka. Chude mleko wracało do sprzedawców, którzy wykorzystywali je w gospodarstwie. Członkowie spółdzielni w Wierzbicy wpłacali udziały przeznaczone na zakup urządzeń i na wynajęcie lokalu. Z tych środków zakupiono wirówkę ręczną, miernik, aparat Gerbera i drewnianą masielnicę. Lokal wyposażony był w blaszany kocioł podgrzewający zbiornik wody, do którego wstawiano bańki co przyśpieszało oddzielenie tłuszczu. Każdy dostawca kręcił korbą wirówki dla odwirowania swojego mleka. Śmietana była sprzedawana lub stanowiła surowiec do produkcji masła w ręcznej masielnicy. Masło konfekcjonowane było w drewnianych foremkach lub formowane drewnianymi łopatkami w kostki. Pakowane je również w bloki ważące kilka kilogramów. Produkty te transportowano furmankami do Zawiercia, Dąbrowy i Sosnowca uzyskując przy sprzedaży zmienne ceny zależne od jakości lub od popytu. Wpływy po odliczeniu kosztów dzielono proporcjonalnie do ilości jednostek tłuszczu w dostarczonym mleku. Kierownikiem był Stanisław Pałka a nadzór nad jej pracą sprawował Józef Kotnis . Z czasem zakupiono urządzenia po zlikwidowanej spółdzielni w Imbramowicach. Weksle gwarancyjne podpisali Jan Kotnis, Franciszek Gomułka, Wojciech Szwej, Antoni Lasota, Ignacy Szczerba i Piotr Pustułka. Wielkim problemem był brak lokalu, w którym można by zamontować sprowadzone urządzenia. W roku 1929 inicjatorami założenia spółdzielni mleczarskiej w Pilicy byli Ignacy Gomułka z Biskupic, Mieczysław Zasada z Biskupic i Leon Staśko ze Sławniowa. Praktycznych wskazówek udzielił im Józef Kotnis z Wierzbicy. Przewodniczącym komitetu założycielskiego, podobnie jak w Wierzbicy, został Bronisław Musiał. Spółdzielnia stanowiła zagrożenie dla interesów pilickich Żydów, którzy chcąc zniechęcić potencjalnych spółdzielców podbijali ceny, nie zwracali uwagi na czystość mleka , płacili od ręki oraz grozili odmową odbioru mleka w przypadku upadku spółdzielni. Edward Kwapisz bezpłatnie odstąpił spółdzielni lokal przy Piłsudskiego [róg dzisiejszych ulic Krakowskiej i Księżnej]. 31 marca 1931r. po wyremontowaniu lokalu, ruszył skup mleka, który mieścił się w tym lokalu do lat 60-tych XX wieku. Prezesem spółdzielni do 1932r. był Ignacy Gomułka a kierownikiem Stanisław Pałka. W Wierzbicy nadal brak było odpowiedniego lokalu. Postanowiono przyłączyć się do Pilicy przekazując tam wyposażenie. Jeden z odbiorców - mleczarnia w Gołonogu - upadł i w ramach spłaty przekazał urządzenia. Zawarto porozumienie ze sklepem nabiałowym „Krakowianka” w Sosnowcu załozonym przez Spółdzielnie Mleczarską w Dzierążni ,do którego dostarczano masło i śmietanę. Część produktów sprzedawano handlarzom przywożącym węgiel z Zagłebia do Pilicy.W 1932r. Odbyło się pierwsze walne zebranie członków pilickiej spółdzielni. Zarząd stanowili Józef Kotnis, Stefan Zagała i Ignacy Gomułka. związek mleczarski w Krakowie przysłał instruktorów. Dostawców mleka z Pilicy oraz ze wsi Przychody, Dobraków i Wierzbica zobowiązano do wykupienia udziałów wysokości 15 zł od krowy. Spółdzielnia jako spółka z ograniczona odpowiedzialnością została zarejestrowana w Sądzie Okręgowym w Sosnowcu.

Spółdzielnia została członkiem Związku Mleczarskiego w Krakowie, który odbierał znaczną część produkcji. Do Krakowa dwa razy w tygodniu wysyłano masło pakowane w beczki. Śmietanę sprzedawano do Zagłębia co było bardzo opłacalne. W zlewniach w Wierzbicy, Przychodach, Dobrakowie i Kidowie zainstalowano wirówki ręczne. Do spółdzielni przystąpili rolnicy ze Sławniowa, Dobrej i Pilicy. W roku 1933r. do spółdzielni przyłączyły się Chlina i Żarnowiec, które miały problemy z zagospodarowaniem surowca oraz niższe zyski spółdzielców wskutek znacznego oddalenia od rynków zbytu. Wzrost skupu mleka spowodował trudności z jego przerobem w małym zakładzie. W 1936 zwrócono się do Kazimierza Arkuszewskiego o sprzedaż działki, na której do wybuchu wojny, systemem gospodarczym, postawiono w stanie surowym mały zakład.

 Budowa mleczarni.Pierwszy z lewej Mieczysław Zasada

Budowa mleczarni.Pierwszy z lewej Mieczysław Zasada

 Budowa mleczarni w Pilicy (prawdopodobnie). 4 od lewej p. Pietruszka, 6 od lewej Mieczysław Zasada,

2 od prawej p. Smok. 1 z prawej nauczycielka, pani…

 Zdjęcie na odwrocie opisane „Robotnicy przy budowie mleczarni”. W środkowym rzędzie druga z prawej (siedzi)

Apolonia Zasada (z domu Szlachta), obok, trzeci z prawej, Mieczysław Zasada.

 Budowa mleczarni w Pilicy.

Powyższe fotografie z budowy mleczarni pochodzą z archiwum p.Mieczysławy Sypień (z domu Zasada)

W czasie wojny mleczarnia znajdowała się pod zarządem komisarycznym. Podczas okupacji zginęli organizatorzy ruchu spółdzielczego Józef i Jan Kotnisowie oraz Edward Kwapisz. Pod koniec wojny Niemcy kontynuowali budowę zakładu jednak jednak budynki nie zostały ukończone. W 1945 spółdzielnia wznowiła działalność. Kierownikiem był Piotr Dębek a prezesem Stanisław Chuchro z Wierzbicy. Księgowość prowadziła Zdzisława Lesiak. W 1947r. zakończono budowę zakładu o zdolności przerobowej 10 tysięcy litrów mleka dziennie. Dotychczasowy lokal przy ul.Krakowskiej do lat sześćdziesiątych XX wieku służył jako zlewnia mleka. W nowym zakładzie chłodzenie mleka odbywało się przy użyciu lodu ciętego zimą ze stawu i układanego w pryzmy w trocinach. Latem okładano nim konwie. W 1948r. Powstał Związek Spółdzielni Mleczarsko-Jajczarskich,do którego przystąpiła pilicka mleczarnia. W roku 1950 prezesem został członek PZPR Władysław Zątek. Z dniem 1 stycznia 1951 r. spółdzielnia została upaństwowiona i weszła w skład Powiatowego Zakładu Mleczarskiego-Przedsiebiorstwa Państwowego w Olkuszu. Dyrektorem został Stanisław Cebo a kierownikiem produkcji Piotr Dębek. Skup mleka został wyłączony z zadań spółdzielni mleczarskich i przekazany do kompetencji Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”.W 1952 roku wprowadzono obowiązkowe dostawy mleka, którego skup znowu powrócił do zadań spółdzielni. W 1952 r siedzibę PZM-PP przeniesiono do Pilicy. Dyrektorem zakładu został Orest Jabczanik,kierownikiem technicznym Jan Jakubowski a głównym księgowym Henryk Chwist,który pełnił to stanowisko do 1976r. W 1953 biura zakładu znowu przeniesiono do Olkusza. Dyrektorem został Stanisław Noga, kierownikiem technicznym w Olkuszu Jan Jakubowski a w Pilicy p.Sas. W 1954 r. kolejnym dyrektorem został Władysław Tomski a kierownikiem technicznym w Pilicy Jan Mentel. W następnym roku dyrektorem został Jan Piątek. W rok później dyrektorem został Franiszek Kociołek a kierownikiem technicznym w Pilicy Kazimierz Madeja. Administracja zakładu wraca z Olkusza do Pilicy. W 1957 następuje kolejna zmiana na stanowisku dyrektora, którym zostaje Zdzisław Dymek. Dotychczasowy dyrektor przechodzi do SM w Skale.13 marca 1957 zezwolono na reaktywowanie spółdzielni mleczarskich. W reaktywowanie spółdzielni mleczarskiej w Pilicy zaangażowali się:

Wierzbica-Stanisław Chuchro

Kidów -Jan Czarnecki

Chlina - Teodor Lelątko i Piotr Siejka

Łany Wielkie - Walerian Czaj

Brzeziny - Stefan Wróbel

Łobzów - Władysław Myszor

Pilica - Jerzy Różewicz i Paweł Staśko

Przychody - Antoni Lasota i dotychczasowy dyr.zakładu Zbigniew Dymek

28 lipca 1957 Walne Zgromadzenie członków OSM w Pilicy wybrało radę nadzorczą do której weszli wymienieni wyżej organizatorzy za wyjątkiem Antoniego Lasoty,który został zastępca członka rady nadzorczej oraz:

Stefan Imiołek - Wierzbica

Władysław Czech - Siadcza

Jan Mach - Kleszczowa

Stefan Wróbel - Brzeziny

Piotr Gajewski - Sławniów

Zbigniew Dymek – Pilica, który został kierownikiem zakładu.

Franciszek Seweryn - Jeziorowice

Zastępcami oprócz wspomnianego A.Lasoty zostali Jan Szota z Kidowa i Józef Rybczyński z Pilicy. Prezesem spółdzielni wybrano Stanisława Chuchro.

W roku 1958 spóldzielnia liczyła 1000 członków. Rozpoczęła się budowa bloku mieszkalnego przy Żarnowieckiej na działce zakupionej jeszcze przed wojną. Członkiem zarządu i kierownikiem zostaje Marian Gomułka z Biskupic a kierownikiem technicznym zostaje Czesław Męczyński.

W 1962 prezesem zostaje Paweł Staśko a członkami zarządu Marian Gomułka i Wincenty Piąty, który jest jednocześnie kierownik spółdzieleni. Rusza budowa zlewni w Kleszczowej, Dobrakowie, Przychodach i Wierzbicy. W kolejnym roku powstaje zlewnia w Jeziorowicach a w 1964 w Żarnowcu.

1963 odbywa się kolejne Walne Zebranie członków OSM. Członkami Rady Nadzorczej zostali wybrani:

Jan Mach - Kleszczowa

Jan Wałek - Dobra

Józef Kaziród - Strzegowa

Stanisław Myszor - Łobzów

Teodor Lelątko - Chlina- przewodniczący

Piotr Siejka - Chlina

Jan Dziuba - Kidów

Henryka Wałek - Dzwonowice

Jan Jędralski - Pilica

Stanisław Woźniczko - Pilica

Halina Ligęza - Wierzbica

Jan Gomułka - Dobraków

Marian Jachimowski - Żarnowiec

Tadeusz Seweryn - Jeziorowice

Stefan Wróbel – Brzeziny

zastępcami członków wybrani zostali:

Walerian Czaj- Łany Wielkie

Henryk Paleczek - Wola Libertowska

Bronisława Dulbińska - Siadcza

W 1964 roku stanowisko kierownika OSM w Pilicy objął, pełniący dotąd funkcję przewodniczącego Zarządu Powiatowego ZMW w Olkuszu, Stanisław Gardeła z Lgoty Wolbromskiej. Nowy kierownik rozpoczął urzędowanie od praktyki w spółdzielniach i zakładach mleczarskich w Skale, Miechowie oraz w Nowej Hucie. Pilicki zakład był przestarzały. Źródłem energii był jeden kocioł pochodzący z wycofanej z eksploatacji lokomotywy. Do chłodzenia wyrobów stosowano lód. Zakład posiadał 4 samochody. Beczki na masło produkował Stanisław Musialski w warsztacie stolarskim zlokalizowanym w ziemnym bunkrze. Skup surowca prowadzony był w 84 punktach działających w 47 miejscowościach. Punkty skupu znajdowały się w komórkach lub szopach gdzie mleko przechowywano w konwiach bez jakiegokolwiek schładzania. Jedynie w Kleszczowej, Woli Libertowskiej oraz w Kidowie mleko odbierano w dostosowanych do tego pomieszczeniach. W tym roku przeprowadzono pierwsze modernizacje. Powstała kazeiniarnia i 3 tanki na mleko. W 1965r. stanęła stacja transformatorowa. Program rozwoju Spółdzielni obejmujący budowę nowego budynku produkcyjnego z systemem chłodzenia amoniakalnego, budowę kotłowni oraz powstanie zlewni na terenie Pilicy, Dobrakowa, Wierzbicy, Jeziorowic, Żarnowca, Woli Libertowskiej, Chliny i w Rodaków został przyjęty w kwietniu 1967 roku, w Pilicy, na wyjazdowym posiedzeniu Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie, której radnym od 1965 roku był Stanisław Gardeła. W 1967 rozpoczęła się budowa biurowca,który stawiało Olkuskie Przedsiębiorstwo Budowlane. Prace trwały 12 miesięcy. Prace projektowe nowego zakładu o zdolności przerobowej 20 tysięcy litrów mleka na dobę rozpoczęły się w 1968 roku. Wykonawca był Krakowskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego. Budową kierował Wilhelm Oleszko. Firma budowała również wydział na Sławniowie dla Ospel u [obecnie zakład Norma Group], oczyszczalnię ścieków i bloki mieszkalne. Prace budowlane rozpoczęły się w grudniu 1969r. Oprócz KPBP uczestniczyły w nich Instal Kraków i ZRM Kielce. 2 grudnia 1972 nastąpiło przekazanie zakładu do użytku. Rok później stanęła zlewnia i dodatkowe biura Pomieszczenia magazynów i warsztatów zbudowano w ramach czynów społecznych. Rozszerzona została sieć punktów skupu. Od OSM w Zawierciu przejęto zlewnie mleka w Sierbowicach, Dzwono-Sierbowicach i Solcy. Od 1969 roku funkcję prezesa OSM w Pilicy pełnił Stanisław Gardeła. W 1972r. Obsługę transportową mleczarni objął Wojewódzki Zakład Transportu Mlecznego w Krakowie, odział w Miechowie. W 1975 roku nadzór nad OSM Pilica przejął Wojewódzki Związek Spółdzielni Mleczarskich w Katowicach. Zbudowano wraz z pilicką GSSCh zlewnię w Przychodach a z GSSCh Wolbrom w Strzegowej. Do spółdzielni przystąpiło kolejnych 16 wsi. W 1976,po zmianie podziału administracyjnego kraju na 49 województw i włączeniu Pilicy do województwa śląskiego, powstaje Wojewódzka Spółdzielnia Mleczarska w Chorzowie a pilicka mleczarnia się jednym z jej zakładów. Zlikwidowany zostaje WZTM w Krakowie. W jego miejsce obsługę transportowa mleczarni przejmuje nowo powstała Spółdzielnia Transportu Wiejskiego w Zawierciu. Ponad połowę skupionego mleka najwyższej jakości wysyłano na Śląsk. Pilicka spółdzielnia zaopatrywała całą gminę Olkusz oraz częściowo Bukowno. W 1978r. Przeprowadzona została modernizacja chłodnictwa . Prace prowadził Mostostal Kraków. Ze stanowiska viceprezesa odchodzi Czesław Męczyński . Viceprezesem ds produkcji zostaje Tadeusz Janus a viceprezesem d/s skupu i handlu Witold Szczepanik. W roku 1981 następuje powrót do Okręgowych Spółdzielni Mleczarskich. Następuje przy tym kolejna reorganizacja transportu. OSM w Pilicy obsługuje teraz Zakład Transportu Mleczarskiego oddział w Sosnowcu. W drugiej połowy lat 80. wyrosła Pilicy konkurencja w postaci spółdzielni mleczarskich z Miechowa i Skały. Ruszyły jednak dostawy do Ogrodzieńca, Zawiercia, Łaz i Poręby. W ramach unowocześniania zakładu zakupiono pasteryzator i homogenizator do śmietany; wirówkę, wanny twarożkarskie oraz milkotestery służące do elektronicznego pomiaru zawartości tłuszczu w mleku. W 1986 staje zlewnia w Kidowie. W 1988 roku zainstalowano pierwszy komputer sterujący procesami technologicznymi. Dzięki temu nastąpiła poprawa jakości produkowanych wyrobów. Przetwory dostarczano były codziennie do ponad 300 punktów na terenie Olkusza, Wolbromia, Klucz, Żarnowca, Zawiercia, Sosnowca i Huty Katowice. Na początku lat dziewięćdziesiątych pilicka mleczarnia stała się samodzielnym zakładem. W 1990 roku pojawiły się poważne trudności ze zbytem spowodowane między innymi znacznym udziałem w rynku masła importowanego. Zapotrzebowanie na pilickie przetwory mleczne spadło o 45%. Masło i śmietana wysokoprocentowa sprzedawane były poniżej faktycznych kosztów wytworzenia. Nadwyżki skupionego mleka były częściowo przetwarzane w oddanej w połowie 1990 roku kazeiniarni. Inwestowano kolejne nowoczesne urządzenia produkcyjne a dla zbędnych pracowników tworzono pozaprodukcyjne miejsca pracy co było kolejnym obciążeniem finansów zakładu. Dodatkowe problemy stwarzał spadający skup mleka, który ratowano organizując punkty skupu w Kleszczowej i w Łobzowie. W roku 1996 skup mleka wzrósł o około 400 tysięcy litrów. Spółdzielnia udzieliła gospodarstwom działającym na terenie gmin Pilica, Żarnowiec, Wolbrom, Klucze i Ogrodzieniec wsparcia finansowego na kwotę ówczesnych 5 miliardów złotych. System premiowy spowodował wzrost udziału mleka najwyższej jakości. Lepsza jakość surowca spowodowała wyższą jakość produktów co ściągnęło nowych odbiorców. W 2002 roku Spółdzielnia zarobiła 25 mln 230 tysięcy zł na sprzedaży własnych produktów oraz towarów spoza branży mleczarskiej. 9 lipca 2008 r. prezesem mleczarni w Pilicy została dotychczasowa wiceprezes Teresa Kyć. Od 1 września 2008 r. spółdzielnia została przejęta przez koncern „Mlekovita”. Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Pilicy była laureatem prestiżowego tytułu "Tygrysa Gospodarki", przyznawanego przez krakowski dwutygodnik "Wieści" firmom z polskim kapitałem, które wyróżniają się bardzo dobrymi wynikami ekonomicznymi. Stała się również członkinią Klubu Gazel Biznesu magazynu "Puls Biznesu",do którego zapraszano firmy wyróżniające się dynamika rozwoju.

Pierwszy z lewej: Piotr Fabjański. Pierwszy z prawej Leszek Grabowski