Inż. Jan Bróg.

W roku 1912 Kazimierz Arkuszewski przystąpił do budowy drożdżowni w Pilicy zlokalizowanej w pobliżu słodowni. Ówczesna prasa donosiła: Roboty przy budowie drożdżowni budowanej przez lubelską firmę Plage-Laśkiewicz-Arkuszewski posuwają się obecnie w szybkim tempie. Zwożone są różne maszyny i aparaty, pracują monterzy i elektrotechnicy i.tp. gdyż otwarcie fabryki projektowane jest na kwiecień br. Fabrykę otwarto w kwietniu 1913 r. Pracowało w niej 30 robotników. inż.Jan Bróg został dyrektorem drożdzowni. Kolejnym stanowiskiem, które zajmował był dyrektor zarządzający w Zarządzie Fabryk w majątku Pilica.Kiedy podczas pierwszej wojny światowej, wstyczniu 1916 r. powstał Komitet Gospodarczo-Zapomogowy, który spełniał funkcje władzy państwowej i samorządowej, kierował pracą jego pilickiego oddziału. Komitet był związany z olkuskim Komitetem Bezpieczeństwa Publicznego. Na przełomie 1916/17 powstał Komitet Ratunkowy Powiatu Olkuskiego. W jego skład wchodzili ksiądz Fulman (W historii pilickich parafii nie natrafiłem na taką postać. Być może jest to przekręcone nazwisko ks.Froelicha), dr Kolasiński, Jeleń, Sikorski i inni. Powołano komisje gospodarcze do których w gminach Pilica i Kidów, oprócz niego, weszli: ks. Dziekan Mieczysław Froelich, inżynier Jerzy Stamirowski, Kazimierz Arkuszewski, Józef Kubiczek, wójt Pilicy, Strączyński z Siadczy, Ludwik Szota -wójt Kidowa. W 1917 był przewodniczącym komisji zajmującej się przygotowaniem budowy pomnika T.Kościuszki na pilickim rynku.

Uroczystość obchodu Tadeusza Kościuszki odbyła się w Pilicy w dniu 21 b. m. Od samego rana Pilica przybrała wygląd odświętny, a przebiegające dwójki konnych kosynierów pobudzały do dekorowania domów tych, którzy czy też nie zdążyli, czy też ociągali się jeszcze z tem. To też o godz. 10 i pól kiedy wszystkie szkoły, organizacje „Piechur", „Skaut", Straż ogniowa połączyły się w jeden imponujący pochód, prowadzony przez orkiestrę włościańską, miasto miało już wygląd iście odpowiadający chwili. Na środku rynku w miejscu, gdzie ma stanąć pomnik, względnie tablica pamiątkowa ustawiony był tymczasowy pomnik, obok którego pełnili straż w czasie całej uroczystości konni kosynierzy. Po uroczystym nabożeństwie przy dźwiękach orkiestry Jeszcze Polska nie zginęła", i wtórze śpiewu pochodzącym z piersi włościańskich obudził się rynek, na którym wygłosili mowy p. Borysławski, inż. Stamirowski,inż. Bróg i Borowski. Następnie szkoła p. Borysławskiego odśpiewała Poloneza Kościuszki; poczem nastąpił uroczysty pochód przez miasto, dalej ćwiczenia „Piechura" i „Skauta", defilada przed prowizorycznym pomnikiem Tadeusza Kościuszki, obok którego ustawiono sztandary wszystkich organizacji. Wreszcie odśpiewaniem „Roty" Konopnickiej uroczystość zakończono. Od samego rana dwójki młodzieży szkolnej, sprzedawały broszury, odznaki i zbierały ofiary na budowę pomnika. W tym samym celu kwestowano w urządzonym kiosku oraz przy stole na rynku, gdzie reprezentanci ludności miejscowej przyjmowali żywy udział. Wieczorem odbyło się przedstawienie teatralne urządzone staraniem „Piechura" z Pilicy, Sławniowa i Wierbki. By dać świadectwo, że święto ku uczczeniu Tadeusza Kościuszki przedewszystkiem jest świętem ludu, że największa cześć temu orędownikowi włościaństwa należy się od chłopa polskiego, postanowiono na rynku w Pilicy wznieść pomnik względnie tablice pamiątkową i w tym celu wyłoniono Komisję, która powołała na przewodniczącego inż. J. Bróga, na zastępcę p. Domagałę, kasjera p. M. Dynerowicza i sekretarza E. Jelenia. Jednocześnie postanowiono zbierać w dalszym ciągu ofiary w Stowarzyszeniu ,.Siła" oraz kasie Pożyczkowo-Oszczędnościowej w Pilicy, w Stowarzyszeniu „Robotnik" w Sławniowie i w kasie C A. Moes w Wierbce. Osoby i instytucje ofiarowujące powyżej 25 rb. umieszczone zostaną imiennie na pamiątkowych gwoździach.

W marcu 1917 r. komitet elektryfikacyjny w Pilicy, działającypod przewodnictwem Stanisława Borkaprowadził zbiórkę składek na budowę sieci elektrycznej.1 lipca 1918 r. Jan Bróg zawarł umowę z gminą na budowę elektrowni i dostawę energii elektrycznej. Oto treść umowy:

W dniu dzisiejszym pomiędzy pełnomocnikami osady Pilica, którzy postanowieniem ogólnego, prawomocnego zebrania miejskiego z dnia14 VI r.b. do zawarcia i podpisania umowy na prawo eksploatacji światła w Pilicy w imieniu miasta zostali upoważnieni, - z jednej strony,a p. inż. Janem Brógiem z drugiej strony, zawarta została następująca umowa:

§ 1. Zarząd i pełnomocnicy osady Pilica udzielają inż. Janowi Brógowi na przeciąg lat 25-ciu, licząc od dnia podpisania niniejszej umowy, wyłącznego prawa oświetlania elektrycznego ulic, placów i domów, znajdujących się w obrębie obecnej osady ,a w przyszłości ewentualnie miasta Pilicy wraz z przedmieściami, -dalej wyłącznego prawa przeprowadzania po ulicach i placach miejskich napowietrznych lub podziemnych przewodników.

§2. Plac przeznaczony na ten cel odda miasto bezpłatnie inż-Janowi Brógowi na cały przeciąg trwania niniejszej umowy do jego dyspozycji, jak również pozwoli korzystać z wody, zastrzega sobie jednak miasto, że tylko z tej, która nie ma jakiegoś określonego przeznaczenia i nie jest zużytkowywana przez miasto.

§3. Oprócz słupów do przewodników i do lamp, które obowiązuje się dostarczyć bezpłatnie miasto, całe urządzenie stacji elektrycznej, oraz całkowitą instalację oświetlenia wykona inż. Jan Brog na swój koszt.

§ 4. W celu oświetlenia ulic i placów miejskich inż.Jan Bróg zainstaluje 8 lamp o sile ogółem 800 świec bezpłatnie, jak również bezpłatnie dostarczy do nich prąd z chwilą,kiedy ilość stałych, płatnych lamp prywatnych dojdzie do 500, w przeciwnym bowiem razie miasto opłacać będzie za te 8 lamp kwotę, jaką wydawało rocznie na utrzymanie jednej lampy naftowej rynku.

§ 5. Przy powiększeniu się liczby odbiorców i przekroczeniu 500 lamp płatnych - miasto otrzyma za każde 100 lamp powyżej 500 o jedną lampę dalszą bezpłatnie.

§ 6. W zasadzie elektrownia czynną będzie od zmierzchu aż do świtu, w każdym jednak razie obowiązuje się inż. Jan Bróg palić lampy nie mniej 2700 godzin rocznie. A zwolnić go z tego zobowiązania może jedynie siła wyższa i zarządzenie niemogące być przez przedsiebiorcę przezwyciężone i od niego niezależne.

W imieniu mieszkańców umowę podpisali: wójt gminy Franciszek Niecko, Michał Rybczyński, oraz pełnomocnicy zebrania miejskiego: Wilhelm Izaak, J.Rappaport, Antoni Otrębski, A.Percyk [?] i Moszek Kolet [?]. [Odręczne podpisysą częściowo mało czytelne].Uruchomiona przy ul.Krakowskiej elektrownia miała moc 2x15 kWi dawała prąd stały 2x220 V. W roku 1919 uruchomił niewielką fabrykę octu przy ulicy Krakowskiej. W 1920, podczas wojny polsko -rosyjskiej, w województwie kieleckim powstał Komitet Obrony Państwa, w ramach którego funkcjonował w Olkuszu Komitet Współdziałania W Obronie Ojczyzny. Pełnomocnikiem komitetu w gminie Pilica był Jan Bróg. Z grupy najwyżej opodatkowanych handlu, przemysłu i własności nieruchomej został wybrany deputowanym do olkuskiej reprezentacji powiatowej. W latach 1920 -1923 działała „ Elektrownia Miejska inż. Bróga i St.Odechowskiego w Pilicy”. W roku 1921 przy zbieraniu składek członkowskich OSP miała miejsce dodatkowa dobrowolna składka na orkiestrę. Jan Bróg wpłacił jedną z najwyższych składek: 3 500 marek. 10 stycznia 1922 J.Bróg został udziałowcem spółki „Zakłady Przemysłowe Inżynier Bróg, Odechowski, Florczyk i Grochowski w Pilicy”, która 20 stycznia 1922 przejęła umowęna dostawę energii elektrycznej dla Pilicy. Pomimo tego nadal działała firma „Elektrownia Miejska inż J.Bróg i St.Odechowski w Pilicy” co poświadczają zachowane kwity kasowe z 1923 roku.

Być może umowa wiazała się z wprowadzeniem 21 marca 1922 nowej Ustawy elektrycznej. W 1924 r. działa w Pilicy firma „Młyn parowy, Zakłady Przemysłowe Drzewne. Elektrownia Miejska. inż Jan Bróg St.Odechowski i S-ka”. Jan Bróg wraz z Odechowskim prowadził w Pilicy różne firmy w tym: Wytwórnię Słodkich Wódek i Likierów [1928], „Młyn Parowy. Zakłady Przemysłowe Drzewne i Elektrownia Miejska. inż. Bróg i Odechowski w Pilicy” [1926-29]. Był członkiem pilickiej OSP. Kiedy, pomiędzy 1927 a 1936 r., Jan Bróg i Stanisław Odechowski opuścili Pilicę, pozostając udziałowcami elektrowni, młyn parowy przejął Żyd Gerszon Lichsztejn, który w roku 1936 odsprzedał go firmie Kerner Riwka i Spółka. 15 lutego 1938 została spisana umowa notarialna przekazująca pilicką elektrownię gminie Pilica.W myśl tej mowy wspólnicy spółki „Zakłady Przemysłowe Inżynier Bróg, Odechowski, Florczyk i Grochowski w Pilicy”: Całą sieć elektryczną w tejże osadzie Pilica znajdująca się wraz ze słupami, przewodnikami, izolatorami i lampami, założoną w roku 1918, jako też wszelkie prawa związane z posiadaniem zakładu elektryczno-rozdzielczego a w szczególności prawa z artykułu jedenastego ustawy elektrycznej, cedują i ustępują na rzecz Gromady osady Pilica powiatu Olkuskiego, za ogółem dobrowolnie umówiona walutę cesyjną jeden tysiąc dwieście złotych, otrzymawszy którą od nabywczyni z rąk pełnomocnika współstawającego Edwarda Kwapisza, gotowizną, w całości jeszcze przed sporządzeniem tego aktu, z odbioru niniejszym kwitują i od dnia dzisiejszego w swe miejsce prawa i obowiązki powyżej cedowanych praw tąż Gromadę Osady Pilica podstawiają. [fragment aktu notarialnego spisanego 17 czerwca 1937 r.].

Jan Bróg mieszkał w Warszawie przy ul. Czackiego 8. Może to mieć związek z działającym pod tym adresem biurem technicznym inż.F. Omiljanowskiego, działającym w branży elektrycznej. Władysław Bartoszewski w książce „Palmiry” podaje, że w okresie okupacji Jan Bróg był właścicielem działającej od 1939 roku kawiarni „Cafe Boccaccio”, w Warszawie, na placu Napoleona 5, w kamienicy, która powstała między 1908 a 1909 rokiem na rogu placu, wówczas noszącego nazwę Plac Warecki i ul.Moniuszki 1, dla znanego finansisty warszawskiego Leopolda Goldstanda.W kawiarni odbywały się występy artystyczne a jednym z artystów był reżyser Leon Schiller. Jedna z relacji w Archiwum Historii Mówionej podaje, że właścicielem kawiarni w okresie okupacji był Kuczewski. Obie wersje mogą być prawdziwe. Inż. Bróg został aresztowany za zakup benzyny od niemieckiego oficera. Uwięziono go na Pawiaku na oddziale III. 17 lipca 1941 r. został rozstrzelany w Palmirach. Po śmierci Bróga kawiarnia znalazła się pod niemieckim zarządem. Po 1945 placu Napoleona nie odbudowano w przedwojennej formie, poza budynkiem Prudentialu. Mury kamienicyzostały rozebrane około 1949 roku. W tym miejscu stoi teraz biurowiec. We wrześniu 1957 nazwę placu zmieniono na plac Powstańców Warszawy. Według aktu notarialnego z 1938 r. wspólnik pilickiej elektrowni, Stanisław Jan Odechowski, mieszkał w Grudziądzu. Z Grudziądzem, a dokładniej z tamtejszą firmą Polski Przemysł Gumowy (PePeGe) związani byli bracia Jan i Stanisław Odechowscy. W 1931r. Jan Odechowski był członkiem radynadzorczej PePeGe. Firma zasłynęła jako producent obuwia sportowego na gumowym spodzie, odmiany tenisówek, popularnie zwanych pepegami. PePeGe nie uniknęło skutków kryzysu gospodarczego na początku lat 30. Kryzys fabryki pogłębiło aresztowanie w 1931 r. jej prezesa Samuela Halpeina, pod zarzutem działań finansowych na szkodę państwa i firmy. Wypuszczony na wolność zginął w 1933 roku, przed zakończeniem śledztwa, w katastrofie lotniczej w Belgii. Likwidacji fabryki ruszyła w 1935 r. Do śmierci, w I połowie 1937 r., prokurentem, a następnie syndykiem PePeGe był Stanisław Odechowski. W PePeGe pracował również brat Stanisława Odechowskiego, Tadeusz. Prawdopodobnie to Jan był wspólnikiem pilickiej elektrowni. Niewiele, na dzisiaj, wiadomo o pozostałych udziałowcach: Władysławie Grochowskim, zam. w Warszawie przy ul. Emilii Plater 25 i zamieszkałym w Pilicy Piotrze Florczyku.

temat powiązany: Elektrownia