Geologia

W wydanej w 1909r. we Lwowie, pod redakcją prof.Józefa Siemiradzkiego, „Geologii ziem polskich” autorzy podają wyniki badań prowadzonych przez L.Zejsznera i E.Romera w okolicach Pilicy.

TOM I. FORMACYJE STARSZE – DO JURAJSKIEJ WŁĄCZNIE

Z Giebła i Kocikowa gdzie według Roemera przechodzi granica dolnego i górnego wapienia skalistego, w zbiorze Zejsznerowskim znalazłem: Perisphnictes abadiensis Choff., perobliqueplicatus Waag., Pleuroctonaria clathrata Munst., Waldheimia orbis (Kocikowo), Perisphinctes pseudolictor Font. (Giebło). […] Liczne odkrywki wapienia kimerydzkiego, przykrytego przez opokę kredową, widzimy około m. Pilicy; opisał je Zejszner (Pamiętnik Fizjograficzny t. 4 str. 123-126). Najdalej na zachód wysunięte są odsłonięcia w Strzegowej, Złożeńcu i Kocikowie.[…] Pomiędzy Strzegową a Złożeńcem wszystkie pagórki składają się z trędowatego wapienia i są pokryto grubą warstwą lotnych piasków. W piasku tym znajdują się niekiedy ułamki blaszkowej galeny. Zejszner mniema, iż ułamki te zostały tutaj zawleczone przez górników z Olkusza dla wytapiania ołowiu. […] Złożeniec. Wśród białego trędowatego wapienia znajdują się cztery zarzucone szyby, z których niegdyś dobywano rudę żelazną. Na hałdach leżą ułamki żelazistego limonitu brunatnej barwy; prawdopodobnie jest to ta sama żyła, którą opisuje Doborzyński w Rodakach, położonych w sąsiedztwie tej miejscowości.

Kocikowo. Na zachód m. Pilicy wśród głębokich dolin leży mała ta wioska. Wielki łom odsłonił tutaj wapień kredowaty, płytowy, którego warstwy 30—150 cni grubości, leżą poziomo; barwa żółtawa przeważa, miejscami przechodzi w jednostajną jasobrunatnawo białą. Pokład wapienia przykrywa gruby na 2,5 m pokład rumowiska, a wyżej piasek lotny. Około 300 kroków dalej istniał za czasów Zejsznera drugi łom, w którym wapień płytowy kredowaty był przykryty inną odmianą łupkowatą Bezpośrednio do powyższego szeregu odsłonięć przylega od PnW drugi pas: Kąpiołki, Smoleń, Pilica, Biskupice, (Giebło, Kiełkowice […]

Zamek Smoleń. Wyniesiona skała, uwieńczona ruinami zamku, składa się z biało-żółtego wapienia, z licznemi jasno szaremi węzłami; warstwowania wyraźnego w nim niema; leży w stropie kredowatego wapienia, którego studnia 45 m, głęboka nie przebiła.

Wilczy Skok. W przyległym lesie, należącym do Pilicy, ciągnie się dolina, mająca po bokach wysoko wzniesione skały. Jedna z nich na lewem zboczu doliny, zwana Wilczy Skok, składa się z wapienia podobnego jak w Smoleniu.

Biskupice. Pod miastem Pilicą znajdują się białe albo żółtawo- białe wapienie jurajskie, przypominające cechami litologicznemi kimerydzkie wapienie nadnidziańskiego pasma. W głębokim parowie, ciągnącym się od gościńca, przechodzącego przez wieś Biskupice, występują pod gliną pokłady cienko łupkowe, składające się z jednostajnego jasno żółtego wapienia; są one na 5-12 cm grube, przy zetknięciu się ledwie jak papier cienkie i nie są już wapieniem, lecz marglem łupkowym. Pokłady te dzielą się na drobne płaskokrawędziste ułamki, łatwo wietrzeją i tworzą stosy rumowisku. Nie leżą poziomo, lecz są w różne strony nachylone, przedstawiając powierzchnię falistą, nachyloną pod kątem od 3-10 stopni. Powyżej łupków leży wapień kredowaty, przechodzący w jednostajny wapień skalisty, podobny do zwykłych wapieni scyfiowych ; odmiana ta jest najliczniej zastąpioną, łupie się mi warstwy 60-90 centymetrów grube. Niekiedy cala masa jest przesiąknięta czarnemi kropkami manganitu; rzadko wrosłe są w nich jasnoszare krzemienie. Na drodze ku Dzwonowicom według Zejsznera leży znowu łupek a na nim kredowaty wapień (?). Na połowie wysokości łomu, od Dzwonowic ku parowowi Pilickiemu nachylonego, leżą znowu wielkie bryły kwarcowego piaskowca kredowego. Parów prowadzący z Dzwonowic do Pilicy ma boki złożone z białego kredowatego wapienia, przykrytego lessem. […] Trzeci pas odkrywek jurajskich około Pilicy, najdalej na PnW wysunięty, więc prawdopodobnie najmłodszy, przedstawiają odsłonięcia: Sławniów, Dobra i Mokrus. Największą jest odkrywka w Sławniowie, w której w r. 1864 Zejszner widział następujące warstwy:

1. less 0,91 m;

2. ułamki wapienia 0,96—1,20 m;

3. wapień jednostajny nieco marglowy, połupany na cienkie różnej grubości krzywe warstewki, 1,5 m;

4. wapień jednostajny, nieco marglowy, w grube warstwy podzielony, 2,15 m;

5. pokład iłu czekoladowej barwy, bardzo czysty, niełupkowy, zawierający liczne mniej więcej spłaszczone kule, dziwnie pozrastane i pościągane, bardzo czystego i twardego wapienia, jasno szarawo-brunatnej barwy. Kule te mają bardzo gładką powierzchnię, wyraźnie ściągały się do środka iłów; grubość pokładu zmienna;

6. biały kredowaty wapień przemieniający się w jednostajny nieco żółtawy; dzieli się na grube warstwy poprzecznie poprzecinane i tworzące tablice prostopadle obok siebie stojące. Łom odsłonił te wapienie na grubość około 6 m.

[…] Skamieliny, jakie ze zbiorów Zejsznera i Kontkiewicza oznaczyłem, pochodzą wszystkie wyłącznie z warstwy białego kredowatego wapienia i cechują poziom dolnokimerydzki z Oppelia tenuilobata. Mianowicie: […] Pecten subtextorius (Sławniow), Belemnites sp.ind.(Pilica), Oppelia Hauffiana (Dobra p.Pilicy), […] Wynika stąd, iż leżący w jego spągu wapień skalisty należy do poziomu z Rhynchonella moravica jakim natomiast jest wiek ogniw młodszych w przekroju Sławniowa, nie wiemy. Sądząc z analogii zarówno dalej ku północy położonych miejscowości (Dmenin), jak pasma jurajskiego nad dolną Pilicą, wnosić by należało, iż wapienie i oryginalne iły leżące powyżej kimerydzkiego kredowatego wapienia powinny odpowiadać warstwom z Perisphinctes virgatus, odkrytym przez Michalskiego nad Pilicą. Skamielin jednak brak zupełny.

TOM 2 FORMACYJE MŁODSZE - KREDA-DYLUWIUM

widzimy wielkie kanciaste "'lany białego kwarcowego piaskowca, leżące na granicy kimerydzkich wapieni i kredowej opoki. Osobliwsze zlepieńce żelaziste, eksploatowane na rudę żelazna w Kluczach i kilku, innych miejscowościach pomiędzy Wolbromiom i Pilicą zdają się należeć do tej samej grupy, składają się bowiem z brył wapienia jurajskiego i występują w zupełnie podobny sposób w postaci żył w wapieniu jurajskim, jak cenomańskie żelaziste zlepieńce okolicy Krakowa. A w związku z tym byłby cytowany przez Michalskiego fakt znajdowania się kredowej opoki w Kwaśniowie, na zachodniej stronie jurajskiego grzbietu, który w tem miejscu morze kredowe przecięła wąska zatoka, podobnie jak w dolinie Rudawy i Wisły. Na północ od Pilicy przy Dzwonowicach leżą rozrzucono wielkie głazy białego piaskowca kwarcowego, zawierającego otoczaki kwarcu do wielkości grochu; lepiszcze wapienne bardzo szczupłe. Niektóre bryły mają lepiszcze obfitsze i barwę zielonawą wskutek domieszki glaukonitu. W płaskiej, lesistej i bagnistej okolicy na wschodnich stokach jurajskiego pasma na wschód od Janowa, Lelowa, Pilicy często widzieć można sypki piasek z gniazdami glaukonitowego piaskowca, tworzący spąg białych margli sonońskich, a mianowicie widać je w następujących miejscach. W górce, na której stoi wiatrak powyżej Poręby przy Pilicy, szare piaszczyste margle. Na pn. stronie Solców [Solcy] o 10 kilometrów na PnW od Pilicy natrafiono według Roemera w szybie próbnym na piaskowiec kredowy. Pomiędzy Lelowem i Przyrowem z pośród piaszczystej równiny wznosi się niskie, faliste pasmo wzgórz kredowej opoki, a u stóp ich często widzieć można również piaszczysta warstwę kredowa. […] Opoka kredowa wznosi się w południowym odcinku, pomiędzy Krakowem a Pilicą w postaci płyty około 150 m, ponad poziom morza, prawie na równym poziomie hypsomotycznym ze szczytami jurajskich skalic przy Wolbromiu i Skale. Liczne doliny i długie grzbiety gęsto ponarzynane przez głębokie parowy, w których odsłoniły się bardzo dokładnie pojedyncze ogniwa opoki, składają tę wyniosłość, spadającą stopniowo zarówno ku Wiśle jak też i ku wschodowi ku dolinie Nidy. […] Na północ miasta Pilicy ukazuje się opoka kredowa w znacznie niższym, aniżeli poprzednio poziomie hypsometrycznym, a przykrywa ją piasek lodowcowy.