Ewangelicy

O Pilicy » Żyli wśród nas » Ewangelicy

Pierwsi wyznawcy religii protestanckiej pojawili się w Pilicy na początku XIX wieku.Brak jest szczegółowych informacji o osiadłych w Pilicy wyznawcach tej religii w okresie rządów pruskich w latach 1793-1807.Istniały jednak plany stworzenia w Pilicy kościoła protestanckiego.4 sierpnia 1801 r. rząd pruski, działając w imieniu Fryderyka Wilhelma wydał odezwę:

W Zarzeczu w Slązku Nowym nie odległe przy Pilicy leżącym, znajduje się kościół św. Walentego zwany, do którego należy cmentarz, pomieszkanie dla plebana i drugie dla czeladzi. Oprócz tego należy do kościoła ogród, role, łąki, staw, ośmiu chałupników pańszczyznę robiących i kapitał widerkowy zwany, wynoszący zł. p. 5500. Fundusz ten darował w r. 1610 dziedzic Państwa Pileckiego urodz. Stanisław Padniewski wraz z prawem patronatu zakonowi kanoników de Poenitentia, który swoją kongregację główną w Krakowie i klasztor od s-urn Marcum zowiący się posiada na wieczne czasy.Zakon kwestionowany posiadał fundusz wspomniany bez przerwy w possessji, lecz w roku 1799 został cmentarz do kościoła tego należący na chowanie zmarłych parafjanów pileckich wyznaczonym.Beneficium zaś tego kościoła zawakowało w miesiącu listopadzie r. z. (1800) przez śmierć possesora ks. kanonika (augastjana] ur. Józefa Henning gdzie administracja vice-kustoszowi kollegjaty kościoła pileckiego Stanis.Findzikowskiemu tymczasowo poleconą została.Gdy się więc zakon główny i klasztor do którego kościół należy pod panowanie austyjackie dostał, zatem należy fundusz św. Walentego stosownie do konwencji Petersburskiej d. 15 stycz. 1797 zawartej fiskusowi (skarbowi) W tym więc względzie gdy wszelkie prawa dziedziczne i patronizacja zeszłych posiadaczy ustają i my nieodzownie na ich miejsce następujemy, zaleciliśmy na naleganie wyznania protestanckiego (ewangelików) w Nowym Ślązku będących, dalsze rozpoznanie ażeby można bez szkody tam mieszkających katolików takowy kościół wraz z należytościami, nabożeństwa, protestantów spuścić...Wy Zaś musicie z Waszej strony także na ten sposób jak rychło tylko być może to wszystko wykonać co do zniesienia nabożeństwa katolickiego w tym kościele i dotychczasowego urządzenia nie mniej oddania kościołowi parafjalnemu czyli kollegjacie Pileckiej należy, a że się to stało, macie nas o tym uwiadomić.Ponieważ także dobrze będzie gdy się cmentarz czyli miejsce pogrzebów, które dotychczas przy tym kościele było przeniesie, przeto ur. Drake został poinformowanym aby zniósłszy się z ur. Siemieńskim insze miejsce na nowy cmentarz wyszukał. Koszta tranzlokacji tej każemy z naszej kasy wypłacić. Jesteśmy wam etc.

Dan we Wrocławiu 4 sierp. 1801 r. Królewska Wrocławska kom. Woj. Ekonomiczna.

Andree Muller Sztein (L. S.)

Protestanci nie objęli jednak kościoła.W roku 1826 w cechu sukienniczym wśród 30 majstrów dziewięciu pochodziło z krajów niemieckich a wśród uczniów pięciu na dwunastu. Nie posiadali oni tutaj jednak własnej struktury kościelnej a wszelkie posługi duchowe oraz zapisy w księgach prowadzili księża miejscowej parafii.Po rozpoczęciu budowy pilickiego przemysłu przez Ch.A.Moesa zacząłął się szerszy napływ ludności wyznania augsbursko-ewangelickiego.Była to wykwalifikowana siła robocza z doświadczeniem w przemyśle włókienniczym niezbędna dla uruchomienia produkcji na terenie bez włokienniczych tradycji.Można przypuszczać,że robotnicy pochodzili z okolic Zgierza gdzie wcześniej bracia Moes prowadzili fabryki włókiennicze i papiernicze.Początkowo przybysze zachowywali odrębność kulturową wyrażająca się odmiennym strojem i obyczajami.Charakterystyczny element stanowiły kamizelki noszone bez marynarek oraz fajki na długim cybuchu. Z czasem jednak przybysze stopniowo asymilowali się zwłaszcza poprzez mieszane małżeństwa.Wraz z rozrastaniem się tej grupy zaszła konieczność stworzenia niezbędnej infrastruktury. W roku 1854 ksiądz Warmuziński skierował do Konsystorza generalnego w Kielcach prośbę o stosowne rozstrzygnięcia.W tym samym roku powstał zbór przy ul.Krakowskiej oraz cmentarz ewangelicki zlokalizowany przy drodze do Złożeńca w pobliżu nieczynnego wówczas cmentarza cholerycznego.Od 19 listopada 1855 roku filiałem pilickim zarządzał pastor pastor parafii ewangelicko-augsburskiej w Piotrkowie.W 1857 r., dzięki zabiegom Christiana Augusta Moes,powstał filiał w Pilicy,który początkowo przynależał do Parafii Ewangelicko-Augsburskiej Piotrków Trybunalski.

Wskutek starań właściciela dóbr i fabryk ś.p. C.A Moesa, pastor piotrkowski ks. Müller zorganizował w 1857 roku w osadzie Pilicy w pow. Olkuskim filiał i zarządzał nim do 1875roku, kiedy to został przyłączony do Kielc. Początkowo nabożeństwa odbywały się w sali pałacu wspomnianego właściciela Pilicy, obecnie odbywają się w wynajętym lokalu. Nieliczni parafianie jest ich nie więcej jak 100 dusz-zamierzają przystąpić do budowy własnego kościółka, do czego z początkowania filiału ś.p. C.A. Moesa uzbierany już został odpowiedni fundusz.

Szczególne zasługi w organizowaniu domu modlitwy położył ks. L. Müller,który dojeżdżał potem na nabożeństwa kilka razy do roku. W pozostałe święta służyli Słowem Bożym kantorowie, będący równocześnie nauczycielami miejscowych szkół elementarnych, także przez ewangelików założonych. Szkoła ewangelicka w Pilicy powstała w 1857 r. Została założona przez dziedzica dóbr Pilica Christiana Augusta Moes. Będąc jej kuratorem, Moes zobowiązał się w „Protokole uwag nad projektem do etatu na utrzymanie szkoły elementarnej ewangelickiej w osadzie fabrycznej Pilica na lata 1856-1861" zapewnić utrzymanie dla nauczyciela przeznaczając na ten cel 75 rubli 2 morgi gruntu, mieszkanie oraz drewno na opał. Pierwszym nauczycielem został August Fryderyk Foerster, który w 1863 r. na własne żądanie zrezygnował z pracy. Wówczas na jego miejsce wybrano Wilhelma Sejbta. Nominacja ta potwierdzona została przez władze konsystorza ewangelicko-augsburskiego w Królestwie Polskim. Wilhelm Sejbt zmarł 13 VIII 1872 r. Na wakujące stanowisko zgłosił się, pochodzący z guberni grodzieńskiej, Wilhelm Karol Bejer - absolwent warszawskich kursów pedagogicznych, po których mógł uczyć w elementarnej szkole miejskiej lub dwuklasowej szkole wiejskiej. Nominację tę, na prośbę Naczelnika Kieleckiej Dyrekcji Szkolnej, rozpatrzył pozytywnie Warszawski Konsystorz Ewangelicko-Augsburski. Wilhelm Karol Bejer pełnił funkcję nauczyciela do 1874 r., kiedy to stanowisko zajął Karol August Gotlibowicz Goch.14 kwietnia 1868 roku kolegium kościelne filiału pilickiego poprosiło Rząd Gubernialny o przekazanie mu niszczejącego kościoła na Zarzeczu.Domyślić się można,że pierwotny zbór był w bardzo złym stanie technicznym skoro zwrócono się o obiekt pozbawiony gospodarza od 1800 roku,który w 1874 r. był już ruiną.. Dziedzic C.A.Moes wybudował jednak nowy dom modlitewny z kaplicą i pomieszczeniem dla personelu i do przekazania obiektu na Zarzeczu na rzecz filiału nie doszło. Od 1876 r. filiał pilicki należał do Parafii Ewangelicko-Augsburskiej Kielce. Jego organizację od strony kościelnej prowadził pastor Ludwik Müller, który też zapewniał obsługę duszpasterską, aż do 1875 r.,kiedy począł obsługiwać filiał Dąbrowa. Po nim do Pilicy dojeżdżali pastorzy z Kielc: Heinrich Karl Zander (pastor w Kielcach w latach 1888-1911) a następnie Władysław Wilhelm Wernitz (pastor w Kielcach w latach 1913-1919). W latach 1919-1922 filiał Pilica przyporządkowano Kościołowi Ewangelicko-Augsburskiemu w Sosnowcu-Pogoni, w którym w tym czasie pastorem był Eugeniusz Ernest Uthke .W okresie dwudziestolecia międzywojennego prezesem konsystorza kościoła ewangelickiego był ks. bp Juliusz Bursche. Konsystorz * tego Kościoła mieścił się w Warszawie. Filiał w Pilicy obejmował miasteczko Pilicę, Klucze oraz miasta Olkusz i Wolbrom. Seniorat i superintendentura** znajdowały się w Piotrkowie Trybunalskim. Parafia Pilica nie posiadała jednak wówczas swojego duchownego a ks. Gustaw Tochterman dojeżdżał z Kielc. Dom modlitwy mieścił się przy ulicy Krakowskiej. W 1927 r. w Pilicy mieszkało 85 wyznawców. W latach 1937-1939 w miasteczku i jego okolicy mieszkało już tylko 17 obywateli tego wyznania.

Dokument podpisany przez pastora Mullera

Kwit kasowy pilickiego kościoła ewangelicko-augsburskiego z r.1866

*Konsystorz w Kościołach protestanckich to najwyższa władza administracyjno-sądowa.
**Superintendent – duchowny protestancki sprawujący władzę nadzorczą w stosunku do pastorów określonego obszaru

Protestanci w Pilicy

1856:28 osób

1860:188 osób

1863:200 osób

1865:290 osób

lata 1871-1874:461 osób

urodzenia:

1857:2

1859:4

1860:9

1862:14

1864:20