Elektrownia

Zachowało się kilka dokumentów ,z których można odtworzyć początki elektryfikacji Pilicy.

Na wezwanie Wielmożnych Panów to jest Rady Gminnej m. Pilicy z dnia 20/5 1918r. gdy się stawiłem oznajmiono mi przez Wielmożnych Panów, Naczelnika, Sekretarza i Kasjera tejże gminy m. Pilicy o złożenie drugi raz oferty na oświetlenie i urządzenie światła elektrycznego m. Pilicy. Niniejszym mam zaszczyt złożyć drugą ofertę na urządzenie takowego

[pismo inż. Wolińskiego z Dąbrowy]

O innych ewentualnych oferentach,poza późniejszym zwycięzcą rywalizacji inż.Brógiem, nic nie wiadomo. Z umowy pomiędzy inż.Brógiem a miastem wiadomo,że sprawa rozpatrywana była na zebraniu miejskim w dniu 14 czerwca. 17 czerwca 1918 r. wpłynęła oferta wspomnianego inż.Wolińskiego adresowana do Rady Gminy m.Pilica. Oto jej fragmenty:

Po uzyskaniu koncesji na oświetlenie m. Pilicy, przystąpić mogę w terminie umówionym do ustawiania maszyn elektrycznych, instalacji miejskiej rozpięcia sieci i wszelkich robót w ten zakres o ile m. Pilica zagwarantuje mi na początek siedemset sztuk lamp żarowych...

Miasto otrzyma bezpłatnie prąd elektr. do czterech lamp na miasto... koszta urządzenia takowych pokryje w połowie miasto. Urządzenie jednej...Słupy dostarczy miasto swoim kosztem

Umowa zawarta będzie na dwadzieścia cztery lat . Po wyekspirowaniu terminu oznaczonego,miasto przedłuży mi na taki sam okres czasu i na tych samych warunkach lub kupi ode mnie całkowite urządzenie za sumę taką jaka w owym czasie ono będzie przedstawiało.

Prąd dla mieszkańców miasta obowiązuje się dostarczyć po cenie trzy ruble 25 kopiejek od jednej lampy szesnasto świecowej,od dwóch do trzech po trzy ruble,a ponad pięć lamp dwa ruble siedemdziesiąt pięć kopiejek od sztuki miesięcznie... Do siły przenośnej ,czyli do pociągu morów [motorów?] dla drobnego przemysłu liczyć będę czterdzieści kopiejek za kilowat...

1 lipca 1918 r. Doszło do zawarcia umowy z inż.Brógiem

W dniu dzisiejszym [1 lipca 1918r.] pomiędzy pełnomocnikami osady Pilica,którzy postanowieniem ogólnego, prawomocnego zebrania miejskiego z dnia 14/VI r.b. do zawarcia i podpisania umowy na prawo eksploatacji światła w Pilicy w imieniu miasta zostali upoważnieni – z jednej strony, a p. Inż. Janem Brógiem z drugiej strony ,zawarta została następująca umowa...

Z treści umowy dowiadujemy się o szczegółach oferty:

...Zarząd i pełnomocnicy osady Pilica udzielają inż.Janowi Brógowi na przeciąg lat 25-ciu,licząc od dnia podpisania niniejszej umowy,wyłącznego prawa oświetlenia elektrycznego ulic,placów i domów ,znajdujących się w obrębie obecnej osady ,a w przyszłości ewentualnie miasta Pilicy wraz z przedmieściami...

...Oprócz słupów do przewodników i lamp,które obowiązuje się dostarczyć bezpłatnie miasto, całe urządzenie stacji elektrycznej ,oraz instalację oświetlenia wykona inż. Jan Bróg na swój koszt...

...W celu oświetlenia ulic i placów miejskich inż.Jan Bróg zainstaluje 8 lamp o sile ogółem 800 świec bezpłatnie, jak również bezpłatnie dostarczy do nich prąd z chwilą,kiedy ilość stałych płatnych lamp prywatnych dojdzie do 500,w przeciwnym bowiem razie miasto opłacać będzie za te 8 lamp kwotę,jaką wydawało rocznie na utrzymanie jednej lampy naftowej na rynku...Przy powiększeniu się liczby odbiorców i przekroczeniu 500 lamp płatnych - miasto otrzyma za każde 100 lamp powyżej 500 o jedną lampę dalszą bezpłatnie...

...Ceny na prąd dla prywatnych odbiorców Pilicy nie mogą przekraczać ponad 25% przeciętnej od cen pobieranych w tym samym czasie od prywatnych odbiorców prądu w Miechowie, Skale i Olkuszu...

Z pisma adresowanego do inż.Bróga, datowanego 1 lipca 1918r., wynika,że w Skale płacono w tym czasie 2 korony za 1 kw-godzinę lub 3,50 korony za lampkę 25-świecową miesięcznie. Trudno dzisiaj określić zależność między austro-węgierska koroną a rosyjskim rublem, w którym prowadzono rozliczenia w Pilicy.

...Po wyekspirowaniu niniejszego kontraktu przewodniki i lampy,służące do oświetlenia ulic i placów miejskich przechodzą na własność miasta...

Pierwsza informacja o funkcjonowaniu pilickiej elektrowni pojawiła się we wrzesniu 1918r. w "Przeglądzie Technicznym", w zestawieniu danych o wszystkich 174 funkcjonujących wówczas w Polsce elektrowniach. Z zestawienia tego wynika, że do napędu służyła turbina parowa a elektrownia wytwarzała prąd stały o mocy 2x15 kW i napięciu 2x220 V. Autor artykułu zwraca uwage na to, że:

...podawane napięcie jest zapewne napięciem na szynach zbiorczych w elektrowni. Wysokość napięcia u odbiorców, z uwagi na stosowanie znacznych spadków jest znacznie niższa i prawdopodobnie w tej samej miejscowości—różna.

Brak jest w zestawieniu  informacji o ilosci  odbiorców co sugeruje, że zakład był jeszcze w trakcie organizacji i prób.

Z aktu notarialnego z roku 1937 wynika,że w roku 1922 zawiązana został spółka „Zakłady Przemysłowe Inżynier Bróg, Odechowski,Florczyk i Grochowski w Pilicy” ,która przejęła umowę zawartą przez inż. Bróga wraz z siecią rozdzielczą.

W ramach tego przedsięwzięcia funkcjonować musiały mniejsze firmy gdyż na rachunkach za prąd w latach 1920 -1923 widniej pieczątka firmowa o treści „Zarząd Elektrowni Miejskiej inż.Bróga i St.Odechowskiego w Pilicy” a później [1926] „Młyn Parowy. Zakłady Przemysłowe Drzewne i Elektrownia Miejska. inż.Bróg i Odechowski w Pilicy”.

Stanisław Odechowski wyjechał na stałe z Pilicy w listopadzie 1927r. Pilicę opuścił również inż.Bróg. Brak jest informacji o dacie tego wydarzenia. Obydwaj nadal byli jednak udziałowcami spółki „Zakłady Przemysłowe Inżynier Bróg, Odechowski,Florczyk i Grochowski w Pilicy”, która eksploatowała miejscową elektrownię.

Wiadomo,że w 1936 roku elektrownię i młyn parowy przejął Gerszon Lichtensztajn. Nie wiadomo czy Lichtensztajn odkupił urządzenia elektrowni czy też dzierżawił je. Sytuacja prawna tak istotnego dla funkcjonowania miasta przedsięwzięcia musiała być skomplikowana ze względu na obowiązująca do 1943 roku pierwotną umowę zawartą przez inż.Bróga. Musiały trwać jakieś negocjacje miedzy gminą a spółką. Wspomnianym wcześniej aktem notarialnym z roku 1937 wspólnicy firmy przekazali:

...wszelkie praw przysługujące im z tytułu tej umowy zawartej z osada Pilica z daty 1 lipca 1918 r. Jak również całą siec elektryczna tejże osadzie Pilica znajdująca się wraz słupami,przewodnikami, izolatorami i lampami ,jako też wszelki prawa związane z posiadaniem zakładu elektryczno-rozdzielczego cedują i ustępują na rzecz osady Pilica ..za jeden tysiąc dwieście złotych...

Sieć elektryczna stała się własnością gminy natomiast sama elektrownia i połączone z nią zakłady - młyn i tartak – miały najprawdopodobniej prywatnego właściciela. Kolejnymi właścicielami elektrowni byli Rywka Kerner i jej syn Ajle. Kierownikiem elektrowni został Władysław Staśko. Taki stan istniał do roku 1941 kiedy to elektrownia przeszła pod zarząd gminy. Zakład zatrudniał wówczas 3 osoby.

Urządzenia elektrowni napędzane były maszyną parową zasilaną z kotła węglowego a woda z rzeki potrzebna była do wytwarzania pary.

Miasto....ułatwi mi wynajęcie furmanek na przewóz węgla ze stacji Wolbrom lub innych kopalń po cenie umiarkowanej.

[Fragment oferty inż.Wolińskiego z r.1918]

Temat powiązany: Inż. Jan Bróg