Artur von Zastrow

W akcie kupna-sprzedaży, którym 12 stycznia 1857 roku Artur von Zastrow, wraz z baronem Leonem von Lützow nabył dobra Kąpiołki, Smoleń i Złożeniec, von Zastrow jest określony jako obywatel pruski zamieszkały w Lgocie. Tak zaczęła się moja wycieczka po niemieckich archiwach i herbarzach w poszukiwaniu śladów piliczanina z pruskim rodowodem. Przyszło mi długo brnąć w złych kierunkach wśród archiwaliów i błąkać się po internetowych zaułkach, które okazywały się ścieżkami bez wyjścia.Wspomniany wyżej Leo von Lützow będzie bohaterem osobnego artykułu bo kolejna zapomniana a niezwykle ciekawa postać w pilickiej historii. Jego dziadkiem był generalmajor Johann Adolph von Lützow (1748 – 1819), a babką Frederike Wilhelmine Luise Sophia, z domu von Zastrow (1754 -1815). Ojciec Leo -Leopold Wichard Heinrich von Lützow-był prawdopodobnie jedynym oficerem niemieckim, który walczył z Napoleonem Bonaparte służąc kolejno w czterech armiach: pruskiej, austriackiej, hiszpańskiej i rosyjskiej.

W przejrzanych archiwaliach pojawiło się dwóch Arturów von Zastrow:

(Artur Nr 1) Arthur Hans Friedrich Georg von Zastrow, ur.16 grudnia 1837 w Rackau (dzisiaj Raków, powiat świebodziński), syn Eugena von Zastrow (1807-1877) i Rudolfine von Pachkowsky (1804-1840). Był: fideikommissherr auf Kölpin (Police), Majoratsherrn auf Kölpin (Police), królewsko -pruskim porucznikiem dragonów w stacjonującym w Lubinie Dragonerregts von Bredow (1.Schlesisches) Nr. 4. należacym do 9 Brygady Kawalerii i 9. Division (Deutsches Kaiserreich). Właściciel dóbr Hammer (Przetocznica k. Sulechowa), Palzig (Pałck) i Rackau (Raków w powiecie świebodzińskim). W 1835 roku starszy wachmistrz von Paczkowsky z Pałcka kupuje Rackau od adwokata Mettke, za sumę 38000 talarów i przekazuje na własność córce, Rudofine oraz zięciowi Eugen von Zastrow. Po nich dziedziczy Arthur von Zastrow. 14 czerwca 1868 r. ożenił się w Pommerzig (Pomorsko w gminie Sulechów) z hrabiną Bernardine Charlotte Valeska z d. von Schmettow (ur. w 1851 r.), córką Bernharda Gottfrieda Emila Karla Oskara Ferdinanda Wilhelma von Schmettau (1818-1889) i Marie Charlotte Friederike von Raumer (1821-1886). Po śmierci pierwszej żony 23 października 1894 r. poślubił hrabinę Maria Angela Huberta Leonie von Schmettow  (1876-1955), córkę Bernharda Gottfrieda Karla Graf von Schmettow i Leonie Maria Gräfin von Francken-Sierstorpff. Arthur- senior Zmarł 6 czerwca 1894 w Karlsbad (Karlovy Vary).

W chwili podpisywania wspomnianego aktu notarialnego był bardzo młody, miał 20 lat i Lgoty ani śladu.

(Artur Nr 2) Arthur Louis Friedrich Carl August von Zastrow. Urodził się 19 listopada 1832 r. w Krossen [dzisiaj Krosno Odrzańskie]. Syn Otto Wilhelma von Zastrow (1798-1872) i Louise Gerardin de Dorat (1806-1879). 16 czerwca 1867 w Hamburgu ożenił się z Anną Marią z d. Sloman (1846-1903), córką Roberta Miles Sloman i Christine Amalia Roselia z d. von Stephani. Był królewsko -pruskim rotmistrzem dragonów, Rycerzem Zakonu Świętego Jana ¹, posiadaczem dóbr Schönberg (Piaseczna -28 km od Lubania na Górnych Łużycach lub Sulików -18 km od Lubiania). Spośród piątki dzieci Arthura i Anny czworo urodziło się w Schönberg. Zmarł w 1915 r.

  Wiek Arthura w chwili podpisywania aktu notarialnego był już korzystniejszy (25 lat) ale znowu Lgoty ani śladu. Spróbujmy z innej strony. Lgota to osada założona na surowym korzeniu, z zastosowaniem dla jej nowych mieszkańców ulgi na zagospodarowanie. Nazwa jest popularna co nie ułatwiło poszukiwań. W pobliżu Pilicy mamy Lgoty w gminach Wolbrom (Lgota Wolbromska i Lgota Wielka), Kroczyce (Lgota Murowana), Koziegłowy (Lgota -Nadwarcie i Lgota Górna), Lelów (Lgota Błotna), Trzebinia, Miechów, Kłobuck, Kruszyna (Lgota Mała). To tylko „wierzchołek góry lodowej” bo równorzędnie stosowana była nazwa Ligota, a te mamy w gminach: Miechów, Czechowice-Dziedzice, A kto powiedział, że chodzi o Ligotę w pobliżu Pilicy? Nieco dalej mamy je w gminach: Krapkowice, Toszek, Gliwice (Ligota Zabrska, Ligota Łabędzka), w Katowicach i w Rybniku. Na przełomie XVIII i XIX wieku Pilica była miasteczkiem na pograniczu prusko-austriackim więc w grę wchodzą miejscowości o niemieckiej nazwie: Ellguth oznaczającej Lgotę. Na terenie dzisiejszego Dolnego Śląska i Opolszczyzny Wikipedia wymienia ich "tylko" dwadzieścia pięć! Nie tędy droga! Szukam dalej, tym razem „po ojcach”.

Ojciec numeru 2 -Otto Wilhelm von Zastrow- urodził się 13 maja 1798 w Poczdamie. Był synem z drugiego małżeństwa Friedricha Wilhelma Christiana von Zastrow. Friedrich Wilhelm to „gruba ryba”. Od pruskich generałów w jego otoczeniu kręci się w głowie. Urodził się 22 grudnia 1752 r. w Neuruppin. Był synem majora Christiana Wilhelma von Zastrow (1714 -1758), dowódcy pułku księcia Ferdynanda i Christiane Auguste von Boden 1721-1776), córki pruskiego ministra finansów Augusta Friedricha von Bodena (1682-1762). Jego bratem był generał August Friedrich Wilhelm Franz von Zastrow. Siostra, Frederike Wilhelmine Luise Sophie (1754 -1815), była żoną pruskiego generała Johanna Adolpha von Lützow (1748–1819) a jego siostrzeńcem był generał Ludwig Adolf Wilhelm von Lützow. Kariera Friedricha Wilhelma rozpoczęła się w 1766 r. kiedy wstąpił do pułku Cuirassier nr 11. W tym samym roku został przeniesiony do pułku piechoty Graf Lottum w Berlinie, a w 1768 r. awansował do stopnia chorążego i podporucznika. Podczas wojny o sukcesję bawarską Zastrow był adiutantem generała von Ramin i po porozumieniu pokojowym, został z nim jako adiutant inspekcji berlińskiej. W 1782 r. wyjechał w tym samym charakterze do Poczdamu na inspekcję pomorską, a w 1787 r. został majorem w pułku piechoty Brünneck w Koszalinie. W 1792 r. Fryderyk Wilhelm II mianował Zastrowa adiutantem w swojej kwaterze głównej we Frankfurcie nad Menem. Brał udział w oblężeniu Moguncji. Następnie towarzyszył królowi w Polsce, gdzie po zwycięstwie nad powstaniem kościuszkowskim, w uznaniu zasług, został awansowany do stopnia podpułkownika. W 1794 r. został generaladiutantem, w 1796 pułkownikiem a w 1801 roku generałem dywizji. Wiosną 1806 r. Zastrow był odpowiedzialny za kontrolę Prus Południowych, ale jesienią ponownie został powołany do kwatery głównej, gdzie przebywał podczas bitwy pod Jeną i Auerstedt. Następnie otrzymał zlecenie od ministra stanu hrabiego Girolamo Lucchesiniego, aby wynegocjować pokój z Napoleonem. W grudniu zastąpił hrabiego Haugwitza w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, w 1807 r. został mianowany tajnym ministrem stanu i gabinetu oraz szefem Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W tym samym roku został awansowany do stopnia generała porucznika z jednoczesnym otrzymaniem funkcji dowódcy piechoty w Korpusowi generała L’Estocq. Zastrow nie zaakceptował jednak tego stanowiska, lecz poprosił o zwolnienie, które otrzymał. Około 1813 r. powrócił do służby, objął dowództwo nad Landwehrą na Śląsku, jednak szybko przeszedł na stanowisko gubernatora wojskowego terenów między Wisłą a granicą rosyjską, gdzie pozostał do lata 1814 r. W latach 1817–1824 był wysłannikiem Prus w Bawarii. W 1824 r. został generałem piechoty i jako taki reprezentował Prusy w 1825 r. na koronacji króla Francji Karola. Był także naczelnym gubernatorem Barten (Barciany), a także posiadaczem ziemskim w Baudach (Budachów) koło Krosna Odrzańskiego, Łagowie (dzisiaj powiat sulęciński), Deutsch Press (dzisiaj Stara Przysieka w powiecie kościańskim) i Wielichowo w powiecie Schmiegel (Śmigiel w powiecie kościańskim). Zastrow był Rycerzem Zakonu Pour le Mérite (1778)², Zakonu Czarnego Orła (1823)³ i Bawarskiego Zakonu Hubertus.⁴ Friedrich Wilhelm Christian von Zastrow zmarł 22 lipca 1830 r. na zamku Bied koło Colombier nad jeziorem Neuchatel, gdzie był gubernatorem księstw Neuchatel i Valengin. Z dwóch małżeństw miał 14 dzieci, wśród których również nie brakowało wojskowych. W 1781 r. poślubił Louise baronową von Langenthal, z którą rozwiódł się w 1784 r. W 1787 r. zawarł drugie małżeństwo, z Friederike Dorotheą Lüdemann (1767–1840).

17  września 1825, w zamku Bied, Otto Wilhelm von Zastrow ożenił sięz Louisą Doxat (1806-1879). 2 listopada 1828 urodził mu się pierworodny syn: Alfred. 19 listopada 1832 urodził się Arthur a 30 kwietnia 1836 córka- Anna.

W 1837 roku Joanna Eleonora Karolina von Prittwitz hrabina von Donnersmarck, wdowa po Gustawie Adolfie hrabim Henckel von Donnersmarck odstąpiła Ligotę i Woischnik (Woźniki) żydowskiemu kupcowi Bernardowi Rosenthalowi. W 1854 roku kolejnym właścicielem Woźnik został Otto Wilhelm von Zastrow a następnie jego syn Alfred (1828-1895), ożeniony 11 października 1856, w Hamburgu, z Heleną baronową von Bissing.

12 stycznia 1857 roku, w dworze w Kąpiołkach, przed rejentem Okręgu Pilickiego Rajmundem Zgliczyńskim Artur von Zastrow, wraz z baronem Leonem von Lützow, za 40.000 talarów pruskich, czyli 36.000 r.s. nabył od Leopolda Bonawentury Brudzewskiego dobra Złożeniec i dobra Kąpiołki. Brudzewski scedował również na nabywców prawo do dóbr Smoleń z przyległościami, które 17 października 1855 nabył od Tadeusza Hubickiego.

W zbliżonym czasie (w 1876 roku) folwark Smoleń liczył 691 mórg,w tym: grunty orne i ogrody mórg 248, pastwiska mórg 2, lasu mórg 396, nieużytków mórg 45; budynków murowanych 1, drewnianych 6; las nieurządzony i pokłady kamienia wapiennego. W tym samym czasie folwark Złożeniec obejmował grunta folwarczne: Kowale, Lisia, Buda, Podlesie, Wiesławów i Złożeniec a wraz z nomenklaturą Bazylów liczył 735 mórg, w tym:grunty orne i ogrody mórg -207; łąki mórg -5; las mórg -504; nieużytki mórg -19; budynków drewnianych 6; las nieurządzony i pokłady kamienia wapiennego.

Po 1856 r. Otto Wilhelm von Zastrow kupił odporucznika Friedricha Heinricha von Schickfuss dobra rycerskie Nieder Polnisch Ellguth (Ligota Polska –w powiecie oleśnickim), gdzie znajdowały się dwa folwarki. W 1861 r. posiadaczami tych dóbr byli już Reuter i Ludwig. Dobra w Nieder Polnisch Ellguth w 1886 r. liczyły 611 ha powierzchni, w tym 366 ha pól uprawnych, 93 ha łąk, 138 ha lasów, 3 ha stawów, 11 ha gospodarstwa. Neobarokowy pałac, stojący do dzisiaj w dolnej części wioski, wzniósł dopiero około 1886 r. kolejny właściciel, Heinrich Grundmann. Po zakończeniu drugiej wojny światowej majątek został przejęty przez państwo polskie. Pałac wraz z folwarkiem przekazano w zarząd Kombinatowi PGR Oleśnica. W 1993 r. po upadku PGR-u dawna rezydencja pozostawała własnością Skarbu Państwa. Następnie budynek dzierżawiła Fundacja Światło-Życie z Wrocławia. Obecnie pałac prawdopodobnie jest własnością prywatną. Woźniki krótko pozostawały w posiadaniu rodziny von Zastrow. W roku 1858 Guido hrabia Henckel von Donnersmarck ze Świerklańca, wnuk Gustawa Adolfa hrabiego Henckel von Donnersmarck, wykupił te dobra.

8 marca 1860 roku Benno Marx, zamieszkały w Kąpiołkach, zawarł w Pilicy umowę dzierżawy Złożeńca i Kąpiołek. Przed rejentem kancelarii okręgu pilickiego, Augustem Zawadzkim, właścicieli dóbr Złożeniec i Kąpiołki, Arthura von Zastrow oraz barona Leo von Lützow-reprezentował Albert Sturm⁵. Kontrakt na dzierżawę dóbr Kąpiołki i Złożeniec, od 01 czerwca 1859 roku przez okres 12 lat, spisany został w dniu 31 maja 1859 roku w języku niemieckim. Raty dzierżawne miały rosnącą wartość, by od roku 1864/65 osiągnąć wysokość 2.000 r.s. Kontrakt ten traktowany był jako wstęp do mającej nastąpić, w trakcie dzierżawy, transakcji nabycia dóbr przez Beno Marxa. 26 czerwca 1861 roku, w Berlinie, przed notariuszem, Radcą Sprawiedliwości Juliuszem Winther, Beno Marx kupił dobra Kąpiołki od Artura von Zastrow i Leona barona Lützow. W tym samym dniu, przed tym samym notariuszem dobra Złożeniec z kolonią Bazylów nabył od nich Albert Sturm.

Otto Wilhelm von Zastrow zmarł 16 marca 1872 w Berlinie.

Mąciło mi się już w głowie od pruskich generałów Lgot i „Ellguthów” kiedy, przy sto pierwszym przeglądaniu drzew genealogicznych i biogramów, przyszło olśnienie: August Adolf Friedrich Ludwig von Zastrow i ojciec naszego numeru 2 -Arthura Louisa von Zastrow to bracia, synowie Friedricha Wilhelma Christiana von Zastrow… August był właścicielem dóbr Schönberg. Zmarł w 1865 roku w Gorlitz a w latach 1869 -1876 w Schönberg rodziły się dzieci naszego Arthura, Mógł tam zamieszkać. Ciotka - Luise Rosalie zmarła trzy lata przed wujem. Trzech synów Augusta ożeniło się w ciągu półtora roku po śmierci ojca i niewykluczone, że poszli mieszkac do dóbr małżonek. Pomiędzy 1856 a 1861 rokiem Otto von Zastrow był właścicielem Nieder Polnisch Ellguth -Ligoty Polskiej [!] w gmina Oleśnica. To tam mógł mieszkać w 1857 roku pilicki Arthur! Bingo! „Numer dwa” to nasz Arthur von Zastrow.

Trzeba więc uporządkować życiorys kolejnego piliczanina:

 Arthur Louis Friedrich Carl August von Zastrow urodził się 19 listopada 1832 r. w Krossen [dzisiaj Krosno Odrzańskie]. Był synem Otto Wilhelma von Zastrow (ur.13 maja 1798 r. w Poczdamie) i Louise Gerardin de Dorat (ur.16.04.1806 w Genui). Pomiędzy 1856 a 1861 rokiem jego ojciec był właścicielem Nieder Polnisch Ellguth -Ligoty Polskiej w gmina Oleśnica gdzie Arthur mieszkał z ojcem. 12 stycznia 1857 roku, w dworze w Kąpiołkach, przed rejentem Okręgu Pilickiego Rajmundem Zgliczyńskim Artur von Zastrow, wraz z baronem Leonem von Lützow, za 40.000 talarów pruskich, czyli 36.000 r.s.  nabył od Leopolda Bonawentury Brudzewskiego dobra Złożeniec z przyległością Bazylów i dobra Kąpiołki z przyległością Prądeczczyzna. Brudzewski scedował również na nabywców prawo do dóbr Smoleń z przyległościami, które 17 października 1855 nabył od Tadeusza Hubickiego. 8 marca 1860 roku zamieszkały w Kąpiołkach Benno Marx zawarł w Pilicy umowę dzierżawy Złożeńca i Kąpiołek. Przed rejentem kancelarii okręgu pilickiego, Augustem Zawadzkim, właścicieli dóbr Złożeniec i Kąpiołki, Arthura von Zastrow oraz barona Leo von Lützow-reprezentował Albert Sturm⁵. Kontrakt na dzierżawę, od 1 czerwca 1859 roku przez okres 12 lat, spisany został w dniu 31 maja 1859 roku w języku niemieckim. Raty dzierżawne miały rosnącą wartość, by od roku 1864/65 osiągnąć wysokość 2.000 r.s. Kontrakt ten traktowany był jako wstęp do mającej nastąpić, w trakcie dzierżawy, transakcji nabycia dóbr przez Benno Marxa. 26 czerwca 1861 roku, w Berlinie, przed notariuszem, Radcą Sprawiedliwości Juliuszem Winther, Benno Marx kupił dobra Kąpiołki od Artura von Zastrow i Leona barona von Lützow. W tym samym dniu, przed tym samym notariuszem dobra Złożeniec z kolonią Bazylów nabył od nich Albert Sturm. Prawdopodobnie po śmierci wuja Augusta (zmarł w 1865 roku w Gorlitz) Arthur został posiadaczem (dzierżawcą?) majątku Schönberg (Piaseczna -28 km od Lubania na Górnych Łużycach lub Sulików -18 km od Lubiania). Ciotka - Luise Rosalie zmarła trzy lata przed Augustem a trzech jego synów ożeniło się w ciągu półtora roku po śmierci Augusta. 16 czerwca 1867 w Hamburgu Arthur ożenił się z Anną Marią z d. Sloman (ur. 9 maja 1846 w Hamburgu), córką Roberta Miles Sloman i Christine Amalia Roselia z d. von Stephani. Dzieci Arthura i Anny to:

• Arthur Otto Robert Friedrich von Zastrow, który urodził się 07 kwietnia 1867 r. w Hamburgu.
• Anna von Zastrow, ur. 21 sierpnia 1869 w Schönberg,
• Luise von Zastrow, ur. 28 lipca 1870 r. w Schönberg,
• Stephanie von Zastrow, ur. 07 lutego 1874 r. w Schönberg,
• Helen von Zastrow, ur. 18 stycznia 1876 r. Schönberg,

16 marca 1872, w wieku 74 lat, zmarł w Berlinie ojciec Arthura -Otto Wilhelm von Zastrow- a 21 marca t.r. jego syn Arthur Otto Robert poślubił w Dreźnie Sidonie von Nostitz-Wallwitz (ur. 21 marca 1872 r. w Reichenau). Po ojcu Arthur-junior odziedziczył Schweinitz [Świdnica]. 25 kwietnia 1879 w Görbersdorf (dzisiaj Sokołowsko w gminie Mieroszów, w powiecie wałbrzyskim), w wieku 73 lat zmarła matka -Louise Gerardin de Dorat. 14 października 1891 r. w Schönberg córka Luise von Zastrow poślubiła Waltera grafa von Pückler. 7 czerwca 1897 r. kolejna  córka -Helen von Zastrow poślubiła Guido von Busse. W 1903 r. w wieku 57 lat, zmarła żona Arthura - Anna Maria z d. Sloman. Arthur Louis Friedrich Carl August von Zastrow był królewsko -pruskim rotmistrzem dragonów i Rycerzem Zakonu Świętego Jana, posiadaczem dóbr Schönberg. Zmarł w 1915 r.

1 Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników Świętego Jana czyli Kawalerowie Maltańscy.

2 Order Pour le Mérite to najwyższe pruskie odznaczenie wojskowe, przyznawane jedynie oficerom, za wybitne zasługi wojskowe na polu bitwy.