Antoni Gawiński

Antoni Gawiński urodził się urodził się 28 stycznia 1876 r. w Warszawie, przy ul. Chmielnej, jako syn Jana i Wandy z Jeziorańskich. Pochodził z rodziny o silnych tradycjach patriotycznych. Brat matki − Jan Jeziorański, członek władz powstańczych w 1863 r., został stracony na stoku Cytadeli warszawskiej wraz z Romualdem Trauguttem. Przodek ze strony ojca – Jan Gawiński był popularnym XVII-wiecznym poetą, dworzaninem biskupa Karola Ferdynanda Wazy i przyjacielem Wespazjana Kochowskiego. Ojciec Antoniego był agronomem oraz przemysłowcem, rysował i pisał wiersze. Miał 56 lat, kiedy urodził się Antoni. Matka, o 18 lat młodsza od męża, była krewną Cypriana Norwida. Antoni, wcześnie osierocony przez matkę, wychowywał się ze starszą siostrą Jadwigą. Ojciec, zajęty licznymi interesami, zostawiał go pod opieką rodziny ze strony matki – jej brata Karola Jeziorańskiego i Adelajdy Julii Guyot. Antoni Gawiński dzieciństwo spędził w w Wierbce, u wuja Włodzimierza z rodziny Jeziorańskich. Po wyjeździe do Warszawy uczył się w Realnej Szkole Wojciecha Górskiego, gdzie zdobył średnie wykształcenie ogólne. Miejscem jego pierwszej edukacji malarskiej była prywatna pracownia Wojciecha Gersona, a od 1894 do 1896 roku prowadzona przez tego malarza Warszawska Szkoła Rysunkowa, oficjalnie zwana Klasą Rysunkową). W pierwszych pracach ulegał wpływom swojego nauczyciela. Namalował wówczas realistyczne pejzaże górskie i akwarelowy cykl postaci starowarszawskich: Dorożkarz, Balonikarz, Szlachcic polski , Druciarz, Grajek, Kataryniarz. W latach 1896-1899 studiował w krakowskiej SSP, najpierw u Jacka Malczewskiego, a potem u Teodora Axentowicza. W 1899 r. wyjechał do Monachium, jednak ze względu na późne przybycie nie dostał się do tamtejszej akademii. Uzupełnił wówczas wykształcenie w prywatnej szkole malarstwa Stanisława Grocholskiego. W tym samym roku wrócił do Krakowa, aby kontynuować naukę w Szkole Sztuk Pięknych. W 1900 r. udał się do Warszawy. Znany był jako krytyk artystyczny, drukujący swoje artykuły i recenzje w pismach warszawskich w latach 1900-1914. Współpracował z „Wędrowcem”, „Tygodnikiem Ilustrowanym”, „Nową˛Gazetą”, „Ateneum”, „Biesiadą Literacką”, „Sfinksem” i „Miesiącem Ilustrowanym”. Po raz pierwszy pokazał swoje prace w 1900 roku na wystawie w Witebsku. Od 1901 r. wystawiał regularnie swoje prace, indywidualnie oraz z grupami: Zero, Odłamem (1908)i gościnnie z Grupą Pięciu (1918). Współpracował z warszawskim  Salonem Aleksandra Krywulta, Towarzystwem Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, Towarzystwem Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie i Salonem Artystycznym Feliksa Richlinga w Warszawie. Brał udział w Wiosennych Wystawach Artystów Warszawskich. W latach 1902-1903 przebywał we Włoszech, interesując się sztuką trecenta i quattrocenta. Powstała wówczas między  innymi seria fantastycznych portretów na tle włoskiej scenerii: Handlarz pereł, Wenecjanin, Biała dama, Gwiazda morza, Florentynka, Portret pięknej Galliany. Po powrocie z Włoch, w roku 1904, zamieszkał w Warszawie. W 1905 roku pracował nad cyklem Królowie polscy, inspirowanym twórczością Matejki. Na cykl składało się z 40 portretów. Od 1903 r. współpracował z licznymi wydawnictwami, ilustrując książki oraz pisma dla dzieci i młodzieży oraz powieści historyczne. Najwięcej ilustracji stworzył dla wydawnictwa Michała Arcta, z którym współpracował od 1906 r. W tym samym roku zadebiutował jako literat – wydana została jego pierwsza książka Sen życia. Zilustrował 45 książek różnych pisarzy i poetów, między innymi: M. Konopnickiej, J.I.Kraszewskiego, J.Słowackiego, W. Gąsiorowskiego, A.Mickiewicza, Ewy Szelburg- Zarembiny i Artura Oppmana. W roku 1910, po długich staraniach, poślubił swoją cioteczną siostrę Irenę Jeziorańską, w której kochał się od dzieciństwa. Małżonka stała się jego ulubioną modelką i pierwowzorem wielu postaci malarskich i literackich.W tym samym roku napisał kolejną powieść  zatytułowaną Stella będącą reminiscencją pobytu we Włoszech oraz zilustrował luksusowe wydanie Godów życia Adolfa Dygasińskiego.

Jedna z ilustracji do "Godów życia".

Inicjały w powieści Włast, czyli pierwsi chrześcijanie w Polsce podług powieści historycznej J.I. Kraszewskiego "Lubonie" wydanej w 1911 roku.

Napisał i zilustrował kilka książek dla dzieci: Lolek grenadier (1912), Dziesięciu rycerzy (1918), Przygody Okruszka (1921), Bajki staroświeckie (1921).

Na wystawie Salonu Richlinga w Wilnie, w 1914 roku, pokazał obrazy Koło wróżek oraz Souvenir. W latach 1915-1916 prowadził Warszawskie Warsztaty Artystyczne w celu zatrudnienia bezrobotnych artystów. W  1915 roku na Kiermaszu Artystycznym wystawił stworzone przez siebie lalki. jego projekt zgłoszony do  konkursie Koła Architektów w Warszawie na nagłówek i pieczęć miasta stołecznego Warszawy został zakupiony przez zleceniodawcę.

W dwudziestoleciu międzywojennym tworzył między innymi cykle kameralnych pejzaży ujętych w cztery wątki tematyczne: „Jezioro”, „Rybak”, „Pielgrzym” i „Podróż”. Obrazy zawierały najczęściej jedną postać ludzką. Prace te wg artysty miały symbolizować sens życia, stosunek człowieka do świata i jego samotność. Był artystą wszechstronnym, malował olejami, akwarelą, gwaszem i temperą, projektował mozaiki, tworzył także exlibrisy w technice cynkotypii oraz witraże.

Kontynuował działalność ilustratorską, współtworząc szatę graficzną „Sfinksa”, „Miesiąca Ilustrowanego”, „Złotego Rogu”, „Świata”, „Ziarna”, „Wędrowica” i czasopism dla dzieci: „Moje Pisemko”, „Płomyk” oraz „Płomyczek”. Podjął również współpracę z Teatrem Polskim w Warszawie, projektując scenografie i kostiumy. W 1932 r. w Towarzytwie Zachęty Sztuk Pięknych otrzymał srebrny medal za obraz Przystań. Na zamówienie malował duże obrazy religijne. Jego autorstwa są:  Św. Michał Archanioł w kościele Dęblinie, Św. Teresa (1926) w kościele w Ząbkach, tryptyk Madonna z Dzieciątkiem i świętymi (1934)w Podkowie Leśnej, w dużej złoconej ramie z dwoma skrzydłami na wota (1934). Św. Jan Chrzciciel jego autorstwa znajduje się w kościele w Sadownem (1936). W 1937 r. wykonał trzy duże obrazy do naw bocznych kościoła kościoła pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja w Bielsku Podlaskim, przedstawiające Serce Jezusowe, św. Józefa i św. Teresę od Dzieciątka Jezus. W tym samym roku wydał kolejną powieść dla młodzieży Peregrynacje Andrzeja Wilczka.

Podczas wojny przebywał w Warszawie i uczył rysunku w szkole dla dzieci robotniczych przy ul. Przemysłowej. Wykładał historię sztuki w Szkole Zgromadzenia Kupców i w Szkole Malarstwa Contiego. Malował drobne akwarele, gwasze i tempery.

Podczas powstania warszawskiego spaleniu uległo jego warszawskie mieszkanie i bezpowrotnie zginęła znaczna cześć prac literackich, malarskich i rysunków oraz spisywana przez lata historia polskiego malarstwa -Malarstwo wczorajsze w Polsce. Po powstaniu warszawskim został wysiedlony do Kamieńska. W roku 1945 przeniósł się z żoną i siostrą Jadwigą do dworku Cypriana Kamila Norwida w Głuchach, należącym do rodziny Jeziorańskich. Jego sytuacja materialna była bardzo trudna. Zasiłek miesięczny z dotacji dla zasłużonych z ledwością pokrywał koszty leczenia. Odrzucił ofertę ilustracji do Młodej Gwardii traktującej o młodzieżowej organizacji w ZSRR. Znowu malował obrazy dla kościołów. W 1948 r. ofiarował siostrze przełożonej klasztoru Benedyktynek Samarytanek Krzyża Chrystusowego w Niegowie obraz „Święty Juda Tadeusz”. Siostra przełożona poprosiła, by namalował Matkę Założycielkę, ale Antoni Gawiński nie podjął się tego. Namalował za to św. Scholastykę, która jest patronką klasztoru w Niegowie i jej brata św. Benedykta. Obydwa obrazy powstały w 1949 r. Kolejne obrazy znajdują się w kościele w Niegowie: Komunia Św. Stanisława Kostki (1953) i Madonna z Dzieciątkiem i Świętymi. Czasem w zamian za leczenie i pomoc materialną okolicznych mieszkańców ofiarował im swoje prace. Do ostatnich chwil życia spisywał wspomnienia zatytułowane „Kartki z przeszłości”. Zmarł 29 lipca 1954 w Laskowo-Głuchach. Jego dorobek malarski obejmował ponad 500 obrazów olejnych i akwarel. Wykonał kilkadziesiąt tysięcy rysunków i szkiców. Większość z nich spłonęła w czasie wojny. Najbardziej reprezentatywna dla jego twórczości jest grupa obrazów o charakterze baśniowo–fantastycznym, odzwierciedlająca stany duszy artysty: Wspomnienie, Oczekiwanie, Godzina tęsknoty, Wyznanie,Nostalgia, Cisza, Mgła i drzewa, Koło wróżek, Pani wśród róż, Złota dama, Bogini morza, Wróżka mozaikowa, Pieśń jabłoni, Rycerz i przeznaczenie, Rycerz bez skazy. Kolejną charakterystyczną grupę przedstawień stanowią pejzaże symboliczne – z samotną postacią stojącą pod drzewem: Hymny jesieni, Sielanka, Tęsknota, nostalgiczne wizje: Samotny grób, Stara ballada, arkadyjskie ogrody, personifikacje pór roku i dnia: Aurora, Wieczorna godzina, Zmierzch, Wiosna, Pieśń wiosenna, Powitanie lata, przedstawienia kochanków idealnych: Para w pejzażu, Miłość, Idylla, Szept miłości, Jakub i Rachel, Źródło miłości, Śluby, pielgrzymów: Pątniczka, postaci literackich: Parsifal, Małgorzata, Faust, Mefistofeles, Zygfryd, Tannhäuser, muz i paziów. Ulubionym i najliczniej reprezentowanym motywem były anioły muzykujące i tańczące, pojmowane jako ucieleśnienie idei: Anioł natchnienia, Anioł malarz, Anioł opiekun, cykl Ogród anielski. „Muzyczne” tytuły obrazów: Hymny jesieni, Wzniosłe akordy, Fuga, Preludium, Symfonia, Kantylena, Koncert, Canzona, sugerują, że dla Gawińskiego ważną dziedziną była również muzyka. Uznawany jest, obok Edwarda Okunia, Kazimierza Stabrowskiego, Bolesława Biegasa, Franciszka Siedleckiego, Władysława Wankie, Mariana Wawrzenieckiego i Leona Bigosińskiego, za reprezentanta symbolizmu i secesji warszawskiej. Większość jego prac znajduje się w rękach prywatnych. Są wśród nich: Trubadur wypędzony z zamku (akwarela, tempera, 1896), Widok na zamek (pastel, 1900), Portret H. Jeziorańskiej (pastel, 1904), Chłopczyk z bocianem (akwarela, ok.1913), Portret Włoszki (olej, 1913), Portret Norwida (węgiel), Poranek w Arno (akwarela, tempera, 1935), Podróż (akwarela, 1940), Jesień (akwarela, tempera, 1947), Przelot anielski (akwarela, 1947), Barki na rzece (akwarela, 1952), Widok Głuch (akwarela, kredka). Muzeum Mazowieckie w Płocku wystawia Powitanie lata (1912 r.). Muzeum Narodowe w Krakowie, na wystawie „Koniec wieku. Sztuka polskiego modernizmu (1890-1914)”, pokazało w 1996 roku Widok na Florencję (1904 r.). W magazynach Muzeum Narodowego w Warszawie przechowywane jest ok. 170 jego prac. Jego dzieła znajdują się również w magazynach muzealnych Poznania, Pabianic i Płocka. Gawiński jest także autorem monografii o malarzu religijnym Józefie Buchbinderze oraz studium o twórczości serdecznego przyjaciela, który zachęcił go do malowania, Mariana Wawrzenieckiego.