9 pułk piechoty Legionów

W 9 pułku piechoty Legionów w latach 1918-1920, w walkach na Kresach, służyło wielu piliczan.

Nastroje niepodległościowe wśród ludności powiatu olkuskiego nasiliły się wyraźnie dopiero u schyłku I wojny. W listopadzie 1918 roku, w czasie rozbrajania Austriaków, zawiązał się ochotniczy V Batalion Strzelców Olkuskich im. płk Francesco Nullo, pod dowództwem por. Bogdana Ferenicowicza, komendanta okręgu Polskiej Organizacji Wojskowej. Batalion wziął udział w wypędzeniu okupantów. Z członków tej organizacji utworzono początkowo dwie kompanie piechoty.

Por. Mieczysław Piekarski przybył do rodzimej Pilicy pod koniec roku 1917 jako wachmistrz legionowej kawalerii. Został komendantem lokalnej struktury POW, w której prowadził regularne ćwiczenia wojskowe z zakresu przygotowania do dywersji. 31 października 1918 r. otrzymał rozkaz rozbrojenia miejscowych jednostek wojskowych i żandarmerii, który miał być wykonany najbliższej nocy. Tego samego dnia pod wieczór przyjechał por. Roessler z Legionów i objął komendę nad obwodem pilickim. Załogę miejscowego posterunku policji, który mieścił się na rynku, stanowili komendant i 8 żandarmów. Na zamku stacjonował oficer i 14 żołnierzy, którzy strzegli około 100 jeńców rosyjskich a na ulicy Lelowskiej [zapewne w dawnym magazynie solnym] stacjonowała kompania wojska licząca około 60 Węgrów, której dowódca oraz inni oficerowie mieszkali na Rynku. Zbiórkę peowiaków wyznaczono na godzinę 22. Por. Roessler wydał rozkaz Bronisławowi Otrębskiemu, aby poprowadził oddział blisko kompanii węgierskiej a sam z grupą ludzi zrobił zasadzkę na oficerów austriackich w korytarzu domu, w którym mieszkali. Kiedy ci ostatni wchodzili do korytarza, zostali obezwładnieni i rozbrojeni. Węgrzy otrzymali rozkaz złożenia broni od wziętego do niewoli oficera. Próbę walki podjęli jedynie żandarmi, którzy ostrzeliwali się ale szybko zostali rozbrojeni. Podobnie postąpili żołnierze austriaccy na zamku, którzy po usłyszeniu wezwania do poddania się, zaczęli strzelać przez zamknięte drzwi i ranili dowódcę grupy POW - Niedzielskiego. Sprowadzono więc jednego z wziętych wcześniej do niewoli oficerów austriackich, a ten dał żołnierzom rozkaz poddania się. Por. Piekarski objął komendę nad ochotnikami, z których powstał, liczący ok. 40 żołnierzy, pluton pilecki włączony do V Batalionu Strzelców Olkuskich.

18 listopad zmarł w Olkuszu żołnierz 5 Batalionu Strzelców Olkuskich szer. Franciszek Dąbrowski, ur. w 1896 r., zamieszkały we wsi Dobra w gminie Pilica, który został pochowany na olkuskim cmentarzu parafialnym, w kwaterze wojennej. 20 listopada przybyła do Olkusza i dołączyła do V batalionu 3-a kompania i pluton karabinów maszynowych. Obsadę oficerską batalionu tworzyli oficerowie, przysyłani z Krakowa z t.zw. Legii Oficerskiej. Kiedy 8 stycznia 1919 r. batalion, pod dowództwem kpt. Tomasza Mazurkiewicza, wyruszył z olkuskiego dworca kolejowego na front ukraiński na wagonach winiały napisy: I Zbrojna odsiecz Lwowa- V baon strzelców olkuskich. 12 stycznia V Batalion dotarł do Gródka Jagiellońskiego. Już nazajutrz, w składzie grupy gen.Zielińskiego oddział podjął natarcie na Kiernice. W boju wzięto jeńców i zdobyto karabin maszynowy, padli jednak trzej pierwsi, ranni. Następnie batalion walczył pod Lubieniem Wielkim, gdzie, przed 17 lutego poległ wspomniany wyżej ppor.Mieczysław Piekarski ¹. V Batalion trafił następnie do grupy płk. Jaroszewskiego, która od 3 marca podjęła działania zaczepne. Odcięty od prawego skrzydła grupy, utrzymał się przez 10 dni na swojej pozycji. 24 marca z przybywających uzupełnień utworzono w Batalionie 4 kompanię. 7 maja V Batalion został zluzowany i odjechał do Przemyśla, gdzie został wcielony do 9-go pułku piechoty Legionów, zastępując dotychczasowy III batalion, który wykrwawił się pod Sądową Wisznią bronioną do 20 marca. Odtąd olkuski oddział był formalnie III batalionem 9 pp Legionów jednak często wymieniany jest w różnych opracowaniach i wspomnieniach jako V Batalion. 14 maja 9 pułk toczył krwawe walki o Chyrów, gdzie III batalion wyróżnił się wypierając nieprzyjaciela z miasta i odbijając utracone w walce własne działa. Z 14 na 15 maja batalion walczył o wieś Polana, a 16 maja wyparł nieprzyjaciela z Laszek Murowanych i Starej Soli. Od 18 maja szlak bojowy III batalionu biegł przez Wolę Kobylańską i Uroż a od 19 maja celem ataku był Borysław. 23 maja 1919 r. zmarł na tyłach, w Przemyślu (z ran?), st.szeregowy 9 pułku piechoty Legionów -Jan Kotliński, prawdopodobnie z Pilicy². Do 8 czerwca trwała pogoń w kierunku Stanisławowa za ustępującymi oddziałami ukraińskimi. Potem, do 13 czerwca, III batalion odpoczywał w rejonie Krasnego i Ożydowa. 3 Dywizja, w skład której wchodził 9 pp Legionów otrzymała zadanie obrony linii rzeki Złotej Lipy na kierunku Lwów -Tarnopol. III batalion działał w grupie kpt Franciszka Sudoła, wspierany przez baterię dział z 1 pułku artylerii polowej i pociąg pancerny „Smok”. 15 czerwca III batalion zajmuje Lipicę Górną i Dolną. Następnego dnia zajmuje pozycje na brzegu rzeki Narajówki a 19 czerwca obsadza górę Popielicha koło Mieczyszczowa. 20 czerwca batalion odpiera oskrzydlające natarcie nieprzyjaciela prowadzone w sześciu liniach tyraliery i wycofuje się na drugi brzeg Narajówki. W walkach odwrotowych 9 pułk zajął Rohatyń i bronił się na linii Gniłej Lipy, Knihinicz i Podkamienia. 28 czerwca III batalion brawurowo zdobył Zagórze Knihickie, rusza na Bożyków, 29 czerwca dociera do Złotej Lipy i Raju gdzie przechodzi do rezerwy 3 Dywizji. 2 lipca III batalion idzie przez Brzeżany do Kalnego a 19 lipca przybywa do Kopyczyniec. Na linii Zbrucza 9 pułk tworzy przedmościa w Husiatynie i Satanowie, kończąc udział w wojnie z Ukraińcami. 28 sierpnia 9 pułk rusza do Nowo-Wilejki na froncie litewsko-białoruskim i 11 września wchodzi do walki. 12 września toczy walki pozycyjne nad Dźwiną, pod Sołonaj, wykonując do końca roku wiele brawurowych wypadów na nieprzyjacielski brzeg. Podczas jednego z nich, 29 września 1919 r. utonął w Dźwinie piliczanin, kapral Piotr Kończyk z 9 pułku. Od 3 stycznia 1920 r. 9 pułk działa nad Dźwiną, w ramach pomocy wojskowej dla atakowanej przez Rosjan Łotwy, której udzielala 3 DP. Na cmentarzu katolicko -prawosławnym w Brasławiu znajdują się pozostałości po polskiej kwaterze wojennej. Zachowało się siedemnaście mogił wojskowych. Pochowani są w niej żołnierze polscy z 3. Dywizji Piechoty -5, 6, 8 i 9 pułków piechoty Legionów, 11 pułku ułanów i 3 pułku artylerii polowej, którzy w latach 1919-1920 zmarli w szpitalu polowym nr 602 w Brasławiu. Wśród pochowanych jest szeregowy 9 pułku piechoty Legionów Zygmunt Szlachta z Pilicy, który zmarł 22 stycznia 1920 roku. W historii 9 pułku zanotowano przed tą datą dwie akcje bojowe:

Rzeczypospolita łotewska, broniąc się przed najęciem na kraj wojsk sowieckich, zwróciła się z prośbą do Polski o pomoc wojskowa. W związku z tem ruszają 1-a i 3-a dywizje legjonów pod dowództwem gen. Rydza-Śmiglego na Łotwę. Dnia 3 stycznia 1920 roku 1-a dywizja piechoty legjonów naciera na Dyneburg, na prawo od niej przechodzi 3-a dywizja na prawy brzeg Dźwiny. Akcja pułku [dziewiątego] ogranicza się do patroli i wypadów, w których wyniku do dnia 12 stycznia wzięto do niewoli 15 Rosjan w tem 1 oficera, wiele sprzętu i koni. Na wyróżnienie zasługuje wypad ppor Czesława Nałęcza Józefczyka i por. Jerzego Pokorskiego na wieś Bierniszki, gdzie zabrano 12 jeńców, w tem 2 oficerów z 36 pułku sowieckiego. Dnia 16 stycznia podjęto marsz w kierunku Balbinowa gdzie pułk zdobył 1 parowóz, 15 wagonów, ponosząc przy tem nieznaczne straty.

13 lutego 1920 r. 9 pułk zajmuje pozycje pod Dryssą i do 29 marca wykonuje kolejne wypady za linię frontu, a potem udaje się na odpoczynek. 5 marca 1920 r. zmarł w Wilnie, po chorobie, szeregowy 9 pułku piechoty Legionów, piliczanin, Andrzej Jurczak. Kiedy 14 maja nieprzyjaciel zaatakował, III batalion przerywa odpoczynek i staje na przyczółku w Berezynie skąd pod naporem Rosjan wraz z całym pułkiem cofa się na Dokszyce, Hnieździłów, Dołhinów i Polany. 28 maja cała 3 Dywizja rusza do przeciwnatarcia. III batalion walczy pod Dołhinowem. 3 czerwca 9 pułk osiągnął w pościgu Dokszyce a następnie przeszedł do odwodu dywizji. W czerwcu rozpoczęły się walki nad Słuczem z atakującymi oddziałami Budionnego, które przedarły się między 1 i 3 armiami polskimi i szły na Żytomierz. 3 Dywizja walczy w doraźnie utworzonej grupie „Słucz” dowodzonej przez gen. Romera. 18 czerwca 9 pułk dotarł do Szepietówki skąd ruszył do Rohaczowa. Kolejny rozkaz zmienił kieunek marsz i pułk ruszył do Zwiahla, a następnie obsadza linię Emilczyn- Seredy -Serby. 24 czerwca, po przerwaniu przez nieprzyjaciela sąsiedniego odcinka, 9 pułk wycofuje się unikając okrążenia. Na koniec miesiąca oddział zajął pozycje nad Horyniem, 2 lipca atakuje Korzec a 4 lipca wkracza do Równego, odpiera liczne ataki rosyjskiej konnicy i osłania odwrót 3 Dywizji do Aleksandrii. 8 lipca forsuje Horyń i naciera na Gródek a 9 lipca wycofuje się do Klewania i Polic, obsadza pozycje nad Styrem pod Rożyszczem a 10 lipca zostaje zluzowany i odchodzi do Radomyśla. 17 lipca 1920 r. zmarł w szpitalu wojskowym w Dziedzicach [dzisiaj: Czechowice-Dziedzice] plutonowy 9 pułku piechoty Legionów Zygmunt Kozłowski, prawdopodobnie pochodzący z Pilicy³. 19 lipca 9 pułk obsadza odcinek Malew -Perekładowice. 26 lipca zostaje zluzowany i odchodzi do Łucka, ktory 29 lipca został zaatakowany przez pięciokrotnie liczniejsze oddziały wroga. Na pamiątkę heroicznego, zwycięskiego boju dzień ten stał się dla 9 pp Legionów dniem święta pułkowego. 3 sierpnia pułk odszedł do Włodzimierza Wołyńskiego, na linię rzeku Ług, gdzie dotarł 5 sierpnia. 6 sierpnia Rosjanie zajęli miasto a 10 sierpnia jednostka dotarła do Tyszowic. 13 sierpnia 9 pułk zdobył i utrzymał Hrubieszów, 15 sierpnia dotarł do Chełmu a 17 sierpnia stanął w odwodzie 3 Dywizji. 19 sierpnia 3 Dywizja zajęła Brześć a 9 pułk, od 20 sierpnia do końca miesiąca, pełnił służbę ubezpieczeń w Terespolu. 2 września pułk wymaszerował do Kamieńca Litewskiego. 4 września maszeruje w kierunku m.Narew a III batalion gromi nieprzyjaciela pod wsią Waski. 15 września pułk walczy o przyczółek mostowy w Ozieranach. 20 września 3 Dywizja obsadza brzeg Świsłoczy. III batalion otrzymuje zadanie sforsowania rzeki koło wsi Nieporożniewce, gdzie w nocy, pod nosem nieprzyjaciela, kompania techniczna naprawiła most i o północy batalion ruszył przez rzekę. Wieś dwukrotnie przechodziła z rąk do rąk. W ślad za cofającym się nieprzyjacielem III batalion ruszył przez Dublany na wzgórze 202. 22 września nieprzyjaciel zaczął obchodzic pozycje III batalionu. W zaciętym boju, w kilkukrotnych atakach i kontratakach batalion traci 18 zabitych i 59 rannych. 23 września wróg trzykrotnie atakuje pozycje III batalionu. Do wieczora 9 pułk, po odparciu czternastu ataków, odzyskuje pozycje. III batalion staje w odwodzie. Zacięte walki trwaja do 25 września. 29 września pułk przechodzi Niemen, 2 października dociera do Lidy, 11 października osiąga Traby-Michaliszki a 18 października zostaje zawarty rozejm. Do kwietnia 1921 9 pułk pełni służbę na różnych placówkach, następnie przechodzi do Nowoświęcan do odwodu. Na Litwie pozostaje do kwietnia 1922 r. i wraca do Zamościa. Żołnierzem 9 pp Legionów był kawaler orderu Virtuti Militari st. szeregowy Jan Bartos, ur. 2 lutego 1897 w Dzwonowicach, syn Macieja. W dostepnych opracowaniach nie ma jednak zapisu określajacego datę i rodzaj wydarzenia, ktore przyniosło mu to zaszczytne odznaczenie.

W 9 pp Legionów służył przez pewien czas Artur Wiśniewski. Urodził się 19 maja 1890 r. w Sławniowie, gdzie jego ojciec, Ludwik, był felczerem. Matką była Michalina z Wójcików. Po ukończeniu Siedmioklasowej Szkoły Handlowej Zgromadzenia Kupców w Będzinie pracował w Sosnowcu jako buchalter oraz jako dziennikarz. Od sierpnia 1914 zajmował się werbunkiem ochotników do polskich organizacji wojskowych. 26 maja 1915 wstąpił do Legionów Polskich. Służył w 6 pp. w którym ukończył szkoły podchorążych i oficerską. W styczniu 1917 roku 6 pułk przeszedł na etat i zaopatrzenie niemieckie w ramach Polskiej Siły Zbrojnej a po kryzysie przysięgowym, we wrześniu 1917 roku, został rozformowany. Od 3 grudnia 1917 do 22 kwietnia 1918 Artur Wiśniewski pełnił funkcję instruktora w Szkole Podchorążych Polskiej Siły Zbrojnej, a następnie w szkole podoficerskiej PSZ w Ostrowi Mazowieckiej gdzie trwało formowanie 1 pułku piechoty. 4 listopada 1918 r. przeszedł do historii dowodząc patrolem, który odebrał z rąk austriackich Jasną Górę. Od 6 listopada 1918 r. został instruktorem na kursie oficerskim w Dęblinie. 27 stycznia, wraz z pododdziałami III batalionu 9-go pułku piechoty, dotarł na front cieszyński. Od 4 maja 1919 r. służył w Zamościu w batalionie zapasowym 9 pp Legionów. Po powrocie z urlopu, w czerwcu 1920 r. został skierowany do II batalionu 109 rez. pp., doraźnie organizowanego wobec rosyjskiego zagrożenia nad Wisłą. W sierpniu 1920 r. w twierdzy modlińskiej ruszyło formowanie Dywizji Ochotniczej pod dowództwem ppłka Adama Koca. W skład jednostki włączono ochotnicze pułki piechoty, m.in. 202, do którego włączono II batalion 109 pp, którym dowodził por. Artur Wiśniewski. 17 sierpnia 1920 r. por. Artur Wisniewski poległ pod Nasielskiem. Pośmiertnie został awansowany do stopnia kapitana. W monograficznym Zarysie historii wojennej pułków polskich 1918-1920, w zeszycie poświęconym 9 pułkowi Piechoty Legionów, wymieniony jest jako poległy podczas służby w tej jednostce. Podobnie może wyglądać sprawa z Władysławem Bucholcem, urodzonym 2 maja 1898 r. Rodzina Bucholców mieszkała w Sławniowie. Podczas I wojny światowej Władysław działał w Polskiej Organizacji Wojskowej, w Sokole i w harcerstwie. Od 1916 r. był pierwszym drużynowym skautów w Pilicy. We wrześniu 1918 r. zapisał się do VI klasy olkuskiego gimnazjum męskiego, gdzie prowadził 1. olkuską drużynę harcerską, organizując m.in.oddział harcerzy ćwiczący z bronią. Brał udział w rozbrajaniu Austriaków w Olkuszu w listopadzie 1918 r. Po wstąpieniu na ochotnika do V Batalionu Strzelców Olkuskich w styczniu 1919 wyruszył na front. Ukończył skrócony kurs Szkoły Podchorążych. W różnych opracowaniach można znaleźć informacje, że jako podchorąży walczył w 9 pułku piechoty Legionów oraz, że poległ w 1920 r. nad rzeką Mizocz jako podchorąży w 106 rez. pp który przed Bitwą Warszawską został doraźnie utworzony z kompanii marszowych ⁴. Data i dokładne miejsce jego śmierci nie są znane. Nie został wymieniony w Zarysie historii wojennej... w spisie poległych żołnierzy 9 pp Legionów. 27 czerwca 1938 otrzymał pośmiertnie Medal Niepodległości.

Szacuje się, że walkach na Kresach poległo 250 mieszkańców ziemi olkuskiej. Brak jest dokładniejszych informacjach o losach innych poległych mieszkańcach ówczesnych gmin Pilica i Kidów: Marcin Detko, Francisze Drząszcz, Tomasz Dulba, Wojciech Dylewski, Franciszek Grabowski, Błażej Jendryk, Piotr Kaczmarczyk ⁵, Franciszek Korcipa, Piotr Krawiec, Jan Kucharski ⁶, Józef Łagiewka, Jan Micuła, Piotr Musialski, Jan Odjas, Józef Rogoń, Roman Szlenkowski, Józef Staśko ⁷,

Odznaka pułkowa -żołnierska

Odznaka pułkowa -oficerska

1 W monograficznym Zarysie historii wojennej pułków polskich 1918-1920, w zeszycie poświęconym 9 pułkowi Piechoty Legionów podano, że por. Mieczysław Piekarski poległ pod Lubieniem Wielkim przed 17 lutego 1919 r. jeszcze przed włączeniem V Batalionu w skład 9 pp Legionów, wymieniony jest jednak w spisie poległych oficerów 9 pp Leg. W innych opracowaniach jako data śmierci podawany jest 19 maja.