Instytucje finansowe

O Pilicy » Instytucje » Instytucje finansowe

Sprawą ważną dla mieszkańców Pilicy, dla prowadzenia działalności gospodarczej, zwłaszcza dla funkcjonowania warsztatów rzemieślniczych czy manufaktur, była i jest możliwość zaciągania kredytów. Historia życia na kredyt jest zapewne niewiele młodsza od dziejów ludzkości. Nie sposób ustalić kiedy ludzie zaczęli pożyczać sobie nawzajem dobra lub pieniądze dla zysku, odbierając dług z procentem. Nie sposób również ustalić kiedy rozpoczęła się historia bankowości jako instytucji uwalniającej kupców czy podróżników od niebezpiecznego przewożenia przy sobie gotówki. W małych ośrodkach ludzie znali się nawzajem więc pożyczek udzielano na słowo, bez spisywania kontraktów zwłaszcza dlatego, że zazwyczaj obie strony umowy nie potrafiły czytać i pisać. Inaczej było w dużych ośrodkach handlowych,. Dla przykładu, pięć tysięcy lat temu starożytny Uruk w Mezopotamii liczył dziesięć tysięcy mieszkańców. W ruinach Uruk odnaleziono gliniane żetony w kształcie garnków, chleba i zwierzęta przechowywane w zamkniętych glinianych „skarbonkach”, na których wykonano oznaczenia określające zawartość. Zrodziła się hipoteza, że żetony symbolizowały prawdziwe przedmioty i służyły do „księgowania” operacji finansowych. Centrami bankowymi w Europie stawały się kolejno Grecja, Francja (za sprawą templariuszy), Florencja, Amsterdam (w XV w.), Londyn (XIX w.). W XVI wieku powstałykościelne instytucje kredytowe -banki pobożne- zakładane we Włoszech przez franciszkanów. Udzielały one niskooprocentowanych lub nieoprocentowanych pożyczek ludziom najbiedniejszym. Na grunt polski przeniósł tą instytucję Piotr Skarga, jezuita i nadworny kaznodzieja króla Zygmunta III Wazy. Wileński bank pobożny powstał w roku 1579, a krakowski, który działał aż do 1948 r. - w 1587r. Z inicjatywy księdza Skargi w 1585r. przy krakowskim Arcybractwie Miłosierdzia powstał pierwszy lombard. Kolejny lombard na ziemiach polskich powstał we Lwowie w 1772 r. W 1825 r. powstało pierwsze Towarzystwo Kredytowe Ziemiańskie z siedzibą w Warszawie a w 1828 r. z inicjatywy ówczesnego ministra skarbu Królestwa Polskiego, Lubeckiego powstał Bank Polski zarządzający inwestycjami w górnictwie,transporcie, przemyśle tkackim i żelaznym. Był pośrednikiem w handlu z Anglią i kredytował handel zbożem.Przez setki lat podstawowym źródłem kredytów były „banki” żydowskie. Zapewne tak samo było w Pilicy jednak, ze względu na swój nieformalny charakter nie pozostawiły po sobie dokumentów. Pierwsza instytucją finansową, która pozostawiła po sobie materialne ślady w dziejach Pilicy było

Towarzystwo Kredytowe Ziemskie

Towarzystwo zostało powołane w 1825 r. w Warszawie, z inicjatywy Franciszka Ksawerego Druckiego-Lubeckiego. Towarzystwo Kredytowe Ziemskie było stowarzyszeniem właścicieli ziemskich Królestwa Polskiego, którego celem było była pomoc ziemianom w spłacie zadłużenia ich majątków, które w tym czasie sięgnęło 64% wartości wszystkich majątków ziemskich. Towarzystwo pomagało oddłużyć i modernizować majątki ziemskie. Do Towarzystwa przystąpić mogli właściciele dóbr opłacający ponad 100 zł podatku. Członkami nie mogli być chłopi i drobna szlachta. Komisja Przychodów i Skarbu przystąpiła do Towarzystwa z częścią dóbr narodowych i poduchownych. Towarzystwo udzielało pożyczek także państwu, które dawało w zastaw dobra państwowe. Towarzystwo wyemitowało oprocentowane papiery wartościowe. List zastawny Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego wprowadzony do obrotu w 1826 roku był pierwszym papierem polskim wartościowym, który pojawił się w obrocie. Listy te trafiły na giełdę berlińską, co spowodowało wykupywanie majątków przez spekulantów. Poważne zmiany przyniosło uwłaszczenie chłopów w 1864 roku, w wyniku którego połowa dóbr stanowiących zabezpieczenie pożyczek przeszła w ręce chłopskie. Od 1871 roku członkami towarzystwa mogli zostać włościanie, którzy mieli więcej niż 60 morgów (ok. 34 h). W 1916 roku towarzystwo postanowiło utworzyć własny Bank Ziemiański. Towarzystwo Kredytowe Ziemskie praktycznie zaprzestało działalności w 1944r. Jednak formalnie zlikwidowano je w 1950 r. Wśród dóbr objętych działaniami Towarzystwa w XIX wieku były Pilica, Dobraków i Smoleń.

 

 

Gminna Kasa Pożyczkowo-Oszczędnościowa

W roku 1866 Komitet Urządzający rozpoczął zakładanie Gminnych Kas Pożyczkowo-Oszczędnościowych. 3 czerwca 1869r. powstała kasa w Pilicy a 5 marca 1881r. w Kidowie

Ustawa z 20 lutego 1884 r. wprowadziła różnicę pomiędzy:

  • kasami zakładanymi z funduszu użyteczności publicznej, w których cały czysty zysk zaliczany zostawał do kapitału zakładowego,

  • kasami utworzonymi z funduszów gminnych, gdzie gmina mogła corocznie część zysku przeznaczyć na potrzeby społeczne.

W kasach, w których kapitał zakładowy wraz z doliczonymi do niego zyskami przekraczał 1000 rubli maksymalna wysokość pożyczek, udzielanych na czas do 12 miesięcy, wynosiła 200 rubli. Wybór zarządu należał do mieszkańców gminya wybory członków zarządu kasy odbywały się według warunków określonych dla wyboru wójta. Do zarządu kasy z urzędu należał wójt gminy, a prowadzenie ksiąg i całej korespondencji polecane było pisarzowi gminnemu. Za pełnienie funkcji w kasie nie mogli oni otrzymywać wynagrodzenia wyższego niż wynosiła ich pensja w gminie. Wynagrodzenie drugiego członka zarządu nie mogło przekraczać połowy pensji wójta. W październiku 1901 r na zebraniu gminnym podjęto uchwałę o założeniu kasy wzajemnej pomocy w Pilicy. Projekt statutu wysłano do urzędu gubernialnego w Kielcach z prośbą o zatwierdzenie. 14 stycznia 1901 r. wójt Franciszek Kubiczek wystosował do władz prośbę o włączenie do przyszłego towarzystwa pożyczkowego wszystkich wsi w odległość do 25 wiorst od Pilicy. 15 marca 1902 r. Ministerstwo Finansów zatwierdziło statut Pilickiego Towarzystwa Oszczędnościowo-Pożyczkowego, którego działalność objęła 29 wsi w okolicach Pilicy i Ogrodzieńca. 6 grudnia 1906 r. ogłoszona została przez Ministra Spraw Wewnętrznych Ustawa o kasach pożyczkowe-oszczędnościowych dla ludności wiejskiej Królestwa Polskiego. Kasy stawały się niezależnymi od zarządu gminy instytucjami drobnego kredytu, mającymi na celu przyjmowanie wkładów i udzielanie pożyczek.Działające kasy musiały być przekształcone lub zamknięte. Nowe kasy miały ściśle określone okręgi działalności obejmująceobszar gminy. Zarząd składał się z prezesa i dwóch członków wybieranych przez zebrania gminne na trzyletnią kadencję z zachowaniem przepisów dotyczących wyboru urzędników gminnych. Istotną zmianą był zakaz pełnienia przez wójta funkcji w zarządzie kasy. Kandydaci na prezesa i członków zarządu, za wyjątkiem pisarza, musieli posiadać w obrębie gminy, przynajmniej od dwóch lat, jako własności osobistą, minimum 6 morgów gruntu, z zabudowaną osadą, będąca w ich posiadaniu również przynajmniej dwa lata. W gminach utworzonych z dawnych miasteczek wymagana wielkość gruntu wynosiła trzy morgi. Członkowie zarządu musieli umieć czytać i pisać . Co ciekawe, takiego wymogu nie stawiano od kandydatom na wójtów. Do zarządu nie mogły być wybierane osoby poniżej 23 roku życia, niechrześcijanie, nie mające stałego zamieszkania w gminie przynajmniej od lat trzech, skazani na karę pozbawiającą prawa pełnienia obowiązków społecznych, pozostający pod sądem i śledztwem lub też pod dozorem policyjnym, a także zajmujący się sprzedażą trunków, szynkarze, dystylatorzy albo gorzelani i nauczyciele oraz kantorowie w parafiach ewangelickich. Zebranie gminne wybierało spośród członków zarządu kasjera orazpisarza kasy, którym, na mocy uchwały zebrania, mógł być pisarz gminy. Zakazane było jednoczesne zajmowanie urzędów prezesa i członka w różnych kasach. Pożyczki, na które mogły być użyte: kapitał zakładowy, zyski i wkłady mogły otrzymywać:

  • osoby posiadające osobisty majątek nieruchomy w granicach miejscowości, dla której utworzono kasę.

  • włościanie i mieszczanie-rolnicy właściciele gruntów i tzw. osad ukazowych otrzymanych w ramach uwłaszczenia w r. 1864.

  • inni właściciele gruntów mniejszych niż 30 dziesięcin (58 mórg i 162 pręty). Właściciele nieruchomości o większej powierzchni niż 30 dziesięcin nie mogli otrzymywać pożyczek mogli jednak być członkami kas pożyczkowo-oszczędnościowych oraz pełnić funkcje w ich zarządach.

  • bezrolni zamieszkali w obrębie miejscowości, w której działała kasa , poddani rosyjscy, zajmujący się osobiście rolnictwem lub innymi robotami mającymi związek bezpośredni z gospodarstwem wiejskim, a także rzemiosłami.

Pożyczek udzielano:

  • na melioracje gospodarcze, pod zastaw majątku nieruchomego do wysokości 500 rubli a za poręczeniem do wysokości 100 rubli, najdłużej na okres pięciu lat. Oprocentowanie wynosiło 6 %.

  • na kupno inwentarza, pod zastaw majątku nieruchomego do wysokości 500 rubli a za poręczeniem do wysokości 100 rubli, najdłużej na przeciąg lat 5-ciu. Pożyczki zabezpieczone na tymże inwentarzu mogły być udzielane na rok i do wysokości 200 rubli. Oprocentowanie wynosiło 6 %.

  • na spłatę współspadkobierców przy działach gruntu, maksymalnie na 10 lat pod zastaw majątku spadkowego. Wysokość tych pożyczek nie mogła być większa niż kwota spłaty spadkobiercom. Oprocentowanie wynosiło 5 %.

  • bez oznaczonego przeznaczenia, do wysokości 100 rubli, najdłużej na 12 miesięcy, pod zastaw majątku nieruchomego, albo za poręczeniem,Oprocentowanie wynosiło 7 %.

Można było mieć kilka pożyczek pod warunkiem,ze ich wartość nie przekraczała 2/3 wartości majątku stanowiącego zastaw. Dla określania wartości nieruchomości przygotowano tabele określające wartość gruntów w poszczególnych miejscowościach. Ustalone zostały okręgi gminnych kas zapomogowo-pożyczkowych. Z ustalonej zdolności kredytowej kredytobiorców potrącano zaległości w opłacie podatków skarbowych, składek gminnych, składki ogniowej, niespłacone długi w kasach pożyczkowo-oszczędnościowych i sumy wymagalnych poręczeń. W roku 1907 do Pilickiego Towarzystwa Oszczędnościowo-Pożyczkowego należało 326 członków z wkładem 42.000 rubli; w roku 1913 było 393 udziałowców z wkładem 60.009 rubli. Bezpośrednio przed wybuchem wojny, udziałowców było 379, a wkłady wynosiły 60.183 ruble 66 kopiejek. Jesienią1914 r., kiedy Pilica znalazła się na pierwszej linii frontu, większość udziałowców wycofała swoje wkłady. 15 stycznia 1915 r. w Gminnej Kasie Pożyczkowo-Oszczędnościowej znajdowało się tylko 46 książeczek. 22 maja 1915 w kasie było już 325 książeczek oszczędnościowych. Od roku 1917 prezesem kasy był Franciszek Niećko, a kasjerem Franciszek Latacz. Od roku 1920 inflacja spowodowała kolejny kryzys w Kasie. W roku 1921 wkłady wynosiły tylko 56.089 marek, a liczba pożyczek zmniejszyła się do 7, na sumę 142.989 marek. Kolejny głęboki kryzys wywołała reforma walutowa w roku 1924 r. W 1926 r. Główny Urząd Likwidacyjny w Warszawie nakazał zamknięcie pilickiej Kasy.

 

Kasa Stefczyka

Nazwa pochodzi od nazwiska założyciela i propagatora tej formy spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowej, F.Stefczyka. Członkowie Kas Stefczyka zobowiązani byli do wniesienia niewielkiego udziału i gromadzenia oszczędności, uzyskując w zamian prawo do korzystania z nisko oprocentowanych kredytów. Pierwsza kasa powstała w 1890 w Czernichowie pod Krakowem. Kasy Stefczyka działały na obszarach o charakterze rolniczym. Zasadą była społeczna praca ich zarządów. Odpowiedzialność członków za zobowiązania spółdzielni była nieograniczona. Od 1912r. Rozpoczyna się żywiołowy rozwój ilościowy Kas Stefczyka. W Pilicy Kasa Stefczyka, Spółdzielnia z nieograniczoną odpowiedzialnością została założona 20 lutego 1927 pod patronatem Spółdzielni Rolniczej we Lwowie, zajmując miejsce zlikwidowanej rok wcześniej Kasy Gminnej. Działalność Kasy Stefczyka w Pilicy rozpoczęła się od 1 kwietnia 1927 roku. Wysokość statutowa udziałów wynosiła 50 zł, a wpisowe - 3 zł. Początkowo nie cieszyła się ona popularnością. 14 lipca 1928 przystąpiła do niej rada gminy wnosząc wkład 2000 zł, z zastrzeżeniem, że po powstaniu gminnej kasy rad wycofa się z Kasy Stefczyka. Pod koniec 1932 r. KasaStefczyka liczyła 207 członków w tym 88 gospodarzy mających do 20 ha, trzech ponad 20 ha, 33 urzędników, 15 robotników i rzemieślników oraz 33 osoby reprezentujące inne zawody. Zarząd stanowili Stanisław Drążkiewicz, Władysław Jeleń i Mieczysław Roszkowski.W roku 1935 do Kasy przystąpiły: Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska, Spódzielnia Spożywców Siła w Pilicy oraz Kasa Pożyczkowo-Oszczędnościowa w Kidowie, który był wówczas samodzielną gminą. Większe możliwości finansowe wpłynęły na wzrost ilości członków. Kasa nadal działała pod patronatem Spółdzielni Rolniczej we Lwowie. W 1935 r. Kasa liczyła 139 członków. Udziały wynosiły 6.722 zł 01 gr a wkłady 795 zł 23 gr. W 1938 r. Kasa liczyła 657 członków. Udziały wynosiły 11.230 zł 11 gr a wkłady 2. 186 zł 08 gr. W roku 1939 pełna nazwa instytucji brzmiała: Związek Spółdzielni Rolnych i Zarobkowo Gospodarczych RP Okręgowy Związek w Krakowie, Kasa Stefczyka w Pilicy. Obejmowała ona w roku 1939 teren gminy Pilica i Kidów, osiągając rekordową ilość 513 członków. Udziały wynosiły 13.725 zł 87 gr a wkłady 3,359 zł 65 gr. Zarząd tworzyli: Józef Gajda, Michał Pachelski i Wincenty Fabjański. W 1940 r. kasa liczyła 416 członków a w skład jej zarządu wchodzili: Wiktor Otrębski, Józef Gajda i Piotr Bogdal. W Radzie Nadzorczej byli Mikołaj Jastrząb i Mieczysław Roszkowski. Udziały wynosiły 14.036 zł 61 gr a wkłady 1.591 zł 15 gr. W następnym roku liczba członków wzrosła do 435, w tym 333 rolników, 12 rzemieślników, 10 kupców i 80 innych członków. Udziały wynosiły 15.292 zł 00 gr a wkłady 1.566 zł 26 gr. Kasa Stefczyka była czynna do końca 1943r. Ostatni zarząd stanowili Wincenty Fabjański, Michał Pachelski i Piotr Bogdal.

 

Kasa Bezprocentowego Kredytu Rzemiosła i Kupiectwa Chrześcijańskiego

Idea tworzenia bezprocentowych kas pomocy dla rzemiosła, znalazła przychylny oddźwięk w większości ośrodków rzemieślniczych. Związek Izb Rzemieślniczych ustalił wytyczne dla tworzenia kas bezprocentowego kredytu, które miały być czymś pośrednim pomiędzy organizacją gospodarczą i charytatywną działającą na podstawie prawa o stowarzyszeniach. Członkowie dzielili się na wspierających, opłacających nieco wyższe składki oraz zwyczajnych, opłacających zredukowane składki miesięczne w wysokości 20 gr. Zarząd Stowarzyszenia składał się z 9 członków, z których 6 musi być członkami wspierającymi, a 3 zwyczajnymi. Kapitały nie mogą być używane na koszty handlowe organizacji. Lokaty nie mogą przewyższać sumy kapitałów, powstałych ze składek członków, darowizn i subwencji. Wysokość kredytu na l warsztatwynosiła od 25 do 200 zł. Za zabezpieczenie kredytu służył weksel z jednym żyrem. Koszt uzyskania kredytu nie mógł przekroczyć 1%przeznaczonego na opłacenia kosztów manipulacyjnych. Głównym organizatorem kasy w Pilicy był Jan Wieczorek, prezesem Władysław Staśko, a sekretarzem Wacław Kolet. Kasa finansowała wyrabianie kart rzemieślniczych i udzielała pożyczek, broniąc w ten sposób najbiedniejszych mieszkańców Pilicy przed żydowskimi lichwiarzami

Spółdzielczy Bank Ludowy

W okresie Polski Ludowej banki spółdzielcze najpierw przeszły okres samorzutnej reaktywacji w różnorodnych formach i pod odmiennym nazewnictwem (Banki Ludowe, Kasy Stefczyka. spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowe). Następnie - na mocy dekretu z 25 października 1948 r. o reformie bankowej:istniejące w chwili ogłoszenia dekretu […] Gminne Kasy Pożyczkowe […] przechodzą w stan likwidacji, która obejmie rachunki „stare" i „okupacyjne". Z decyzji Ministra Skarbu z 11 stycznia 1950 r. wynika, że wymieniony w załączniku do tego dokumentu Bank Ludowy w Pilicy (poz.48) został postawiony w stan likwidacji przed 25 października 1948 r. Decyzja Ministra Skarbu z dnia 17 lutego 1950 r. odwołała dotychczasowego likwidatora pilickiego Banku Ludowego i wyznaczyła nowym likwidatorem Państwowy Bank Rolny. W załączniku do decyzji Ministra Finansów z dnia 22 stycznia 1951 w sprawie uznania 147 spółdzielni kredytowych za zlikwidowane wymieniony jest Spółdzielczy Bank Ludowy Pilica (poz.57). Gminna Kasa Pożyczkowa została zastąpiona Gminną Kasą Spółdzielczą.

 

 

Szlachecki Bank Ziemski był rosyjskim bankiem udzielającym pożyczek na zakup dóbr ziemskich w zachodnich guberniach Cesarstwa Rosyjskiego