1882-1884 Zygmunt Frumkin

To najbardziej tajemnicza postać pośród właścicieli Pilicy. Wiadomo o nim jedynie tyle, że był rosyjskim Żydem a Pilicę nabył w roku 1882  ze względu na okoliczne lasy. Po ich wycięciu stracił zainteresowanie dalszymi losami miejscowości i w1884 r. odsprzedał posiadłość Karolowi Brzozowskiemu. W tych kilku zdaniach do niedawna zamykała się cała moja wiedza o pilickim Frumkinie. Dzisiaj jest ona dużo szersza.

Pochodził z Grodna. Ur. się 8 grudnia 1850. W latach 1874-1877 studiował na Politechnice w Rydze. W latach 1877-79 Zygmunt Frumkin zajmował się handlem mąką. Linia kolejowa, zbudowana przez Towarzystwo Drogi Żelaznej Nadwiślańskiej L. Kronenberga, prowadziła od nadgranicznej wówczas Mławy, przez Warszawę, Lublin i Chełm do Kowla. Jej Oddziały III, IV i V, jako przedsiębiorcy budowali bracia Frumkin. Pracami kierowali inżynierowie: Zieliński (do Łaskorzewa), Grabowski (do Piotrowic) i Kraczkiewicz (do Biskupic). Droga Żelazna Nadwislańska została otwarta 29 sierpnia 1877. Od 1881 r. Frumkin był współwłaścicielem i administratorem firmy Bracia Frumkin. Fabryka Mebli Żelaznych i Wyrobów z Kutego Żelaza w Warszawie, przy ul. Leszno 38. W ogłoszeniu prasowym z roku 1883 adres fabryki brzmi: Fabryka Mebli Żelaznych. Rybaki 10. Kiedy postanowiono otoczyć zasadniczy rejon twierdzy Dęblin siedmioma wysuniętymi fortami, tworzącymi pas ochronny na prawym i na lewym brzegu Wisły, pierwsze roboty ziemne wykonano w 1879 roku. W latach 1879-81 w budowie fortów brała udział firma Bracia Frumkin. Zasadnicze prace przy wznoszeniu fortów trwały w latach 1881 – 1885. W roku 1882 prasa doniosła: Z Radomia. Roboty na drodze żelaznej dęblińsko -dąbrowskiej już się zaczęły i prowadzą się energicznie, chociaż nie na wszystkich oddziałach, bo w wielu miejscowościach włościanie wygórowanemi żądaniami utrudniają nabycie gruntów pod kolej. Pod Iwanogrodem pracuje partya robotników, sprowadzona przez przedsiębiorcę Frumkina z guberni Witebskiej i Grodzieńskiej. Jest ich przeszło trzystu, otrzymują 11 rs. 50 k. utrzymanie całodzienne oraz koszta podróży tam i z powrotem. Dobra pilickie Frumkin nabył w roku 1882, podobno ze względu na zasoby drewna w okolicznych lasach. Być może zainteresownie to wiązało się również z ówczesnymi kolejnymi projektami budowy linii kolejowych przez Pilicę. W kwietniu 1875, w Petersburgu, podczas posiedzenia Komitetu Ministrów podjęto decyzję o budowie drogi żelaznej z Iwanogrodu (Dęblin), przez Kozienice, Radom, Bzin (obecnie Skarżysko-Kamienna), Kielce, Jędrzejów, Żarnowiec, Pilicę, Łazy do Dąbrowy z odgałęzieniem od stacji Bzin do Ostrowca i Koluszek. Od 1882 do 1884 firma Bracia Frumkin była właścicielem słodowni w Pilicy działającej od 1878 r. W tym czasie był to pierwszy tego rodzaju zakład w kraju. Słodownia wyposażona była w maszynę parową o mocy 20 KM i zatrudniała dziewięciu robotników, mieląc dziennie 50 korców słodu. Fabrykę wystawił Leon Epstein, który jednak w 1880 r. został sparaliżowany.

Ogłoszenie z r.1883

W 1884 r. Frumkinowie odsprzedali pilickie posiadłości Karolowi Brzozowskiemu.  Nareszcie właściciele dóbr pilickich Frumkinowie (żydzi litewscy) sprzedali je panu marszałkowi Brzozowskiemu, obywatelowi z Ukrainy. Przez dwa lata posiadając Pilicę, Frumkinowie bardzo wyniszczyli lasy. Jakże być mogło inaczej, kiedy w zagajnikach paśli bydło! Piękny ogród z drzew różnych i wspaniały pałac, siedziba niegdyś Konstantego Sobieskiego a później Weslów, przez te dwa lata również bardzo ucierpiały. W tym samym czasie, do 1884 r. Frumkin prowadził prace inżynieryjne w cytadeli warszawskiej i w twierdzy Brześć Litewski co mogło spowodować zainteresowanie pilickmi zasobami drewna. W 1896 r. na wystawie w Niżnym Nowgorodzie Bracia Frumkin otrzymalimedal brązowy lub list pochwalny .

Ogłoszenie z r.1897

W tym samym roku Zygmunt Frumkin został wybrany do zarządu warszawskiej gminy żydowskiej. Jego dziełem, jako budowniczego, była Nowa Synagoga Nowopraska – nieistniejąca już synagoga stojąca niegdyś w Warszawie przy ul. Bródnowskiej 8 na Nowej Pradze, zbudowana w miejscu starszej, drewnianej. Synagoga ta została sfinansowana przez 2 prywatnych fundatorów (po 2000 rubli) oraz warszawską gminę żydowską. Nieznany jest projektant oraz wygląd synagogi. Wiadomo jedynie, że stanęłą w miejscu starszej, drewnianej synagogi, usytuowana była w głębi posesji, krótszym bokiem ku ulicy Bródnowskiej, została wzniesiona na planie prostokąta o wymiarach 12,2 x 24,3 m, była murowana, jednopiętrowa. Obok stały dwa małe budynki – jeden z przodu, drugi z tyłu, prawdopodobnie pełniące rolę stróżówki. Budynek synagogi miał wnętrze doświetlone ze 3 stron i galerię dla kobiet. Jej budową i urządzaniem kierował Zygmunt Frumkin a otwarcie nastąpiło 17 lipca 1900 roku w obecności prezesa i zarządu gminy żydowskiej, przedstawicieli warszawskiego rabinatu i miejscowych Żydów. Personel tej bożnicy stanowił posługacz (szames) i kantor (chazen), pobierający 200 rubli pensji rocznej. Po wojnie budynek pełnił funkcję zakładu mechanicznego i został wyburzony około 1970 roku. Dzisiaj miejsce po nowopraskiej synagodze jest częściowo zajete przez blok mieszkalny. Kamienica przy ul. Marszałkowskiej 81 powstała w latach 1905-1906 na działce o numerze hipotecznym 6405, położonej w kwartale zabudowy ograniczonym ulicami Marszałkowską, Wilcza, Poznańską i Hożą. Działkę wydzielono w marcu 1904 r., a jej właścicielami od maja 1904 roku byli Isaak Rothberg i Zygmunt Frumkin, którzy za nieruchomość zapłacili 139 902 ruble. Rozebrano stojące na niej drewniane i murowane budynki gospodarcze, będące pozostałością po fabryce tytoniu Fabryki Wyrobów Tabacznych „Union” Leopolda Kronenberga i dokonano podziału terenu fabryki na 9 posesji. Projektantem nowej kamienicy czynszowej był Ludwik Panczakiewicz (1873-1935), jeden z pionierów warszawskiej secesji, a także autor licznej grupy warszawskich kamienic wzniesionych w tym stylu. Kamienica posiadała dwa podwórka przedzielone oficyną. W marcu 1906 roku właściciele uzyskali pożyczkę 100 000 rubli z Towarzystwa Kredytowego miasta Warszawy. W marcu 1907 toku wartość budynku oszacowano na 400 000 rubli. W latach 50. XX w. w wyniku poszerzania ul. Marszałkowskiej, budynek, od strony ulicy, został rozebrany, a oficyna przejęła funkcję fasady. 24 lipca 2012 budynek wpisano do gminnej ewidencji zabytków m.st. Warszawy.

Zygmunt Frumkin zmarł w Warszawie 8 stycznia 1909 r.

 To nie koniec znaków zapytania. Nie wiem czy jakieś rodzinne powiązania łączyły naszego Frumkina z właścicielami papierni Frumkin i wspólnicy w piotrkowskim, a więc nie tak bardzo oddalonym od Pilicy, Bugaju. Podobnie ma się sprawa z Naftali Frumkinem, udziałowcem powstałej w 1896 roku spółkiz Mendelem Schlosbergiem i Lejbą Wyszewańskim -tkalnią bawełny, z 400 warsztatami oraz farbiarnią, znanej jako Piotrkowska Manufaktura.