1783-ok.1792 Karol Wacław Larisch

Karol Wacław Larisch, syn barona Adama Wacława i i Maksymiliany Teresy z domu von Holly und Ponienschütz, urodził się w 1751 r. Niewiele wiadomo o jego młodości. Zachował się patent oficerski z r. 1768, według którego pozostający w polskiej służbie podchorąży Karol Wacław Larisch został mianowany podporucznikiem w regimencie karabinierów. W 1781r. jest określony określony jako: capitaine de l’armée electorale de Saxe czyli kapitan armii elektora saskiego.W r. 1792 był kawalerem orderu Św. Stanisława. Nie wiadomo kiedy porzucił służbę wojskową i osiadł w swych dobrach.

Nie jest łatwo ustalić, jakie dobra i w jakim czasie pozostawały we władaniu Karola Larischa. Nie wiemy dokładnie co odziedziczył po ojcu. Przez jego ręce przeszło wiele posiadłości ziemskich. Prawdopodobnie przez wiele lat obrót nieruchomościami był źródłem jego dochodów. Na podstawie zachowanych dokumentów nie jest również łatwo ustalić jakie dobra stanowiły jego własność, które dzierżawił lub trzymał jako zastaw a którymi tylko się interesował. Lista jest długa: Baumgarten , Bodziejowice (obecnie Budziejowice koło Słomnik), Bransdorf ( obecnie Brantice), Czernice, Goławiec Grossraaden(obecnie Radim), Gwoździan, Kamień, Kopciowice, Kornovalz Larischau (obecnie  Bykov Laryšov), Londeck (obecnie Lądek Zdrój), Malec, Naprawa, Osiek (W skład majątku wchodziła wieś Osiek z pałacem, folwarki Dolny, Włosieński, Rzepowski, Średni i Konieczny, część wsi Bielany), Pawlau (Pawłów w woj. śląskim pow. raciborski lub dzielnica Zabrza), Pickau, Pieczy, Pielgrzymowice, Repeczko (?), Riegersdorf, Roszkowice, Rzepówka Schillersdorf (obecnie Šilerovice w Czechach), Schoenwalde (w powiecie Olesno), Skawa, Wola, Stare Tarnowice (obecnie dzielnica Tarnowskich Gór), Szenbic, Włosin, Wysoka (koło Jordanowa), Zagórze (na wschód os Słomnik). Dzierżawił dobra szczyżyckie (wsie: Ludźmierz, Krausów, część Rogoźnika, Wilkowiski) i Bulowice.

Schyłek XVIII w. na Śląsku pruskim to okres intensywnego rozwoju przemysłu i kopalnictwa. Przykładem świeciły tu władze pruskie, tworzące na tym terenie nowoczesne kopalnie, huty i zakłady produkcji wyrobów metalowych. Miejscowi właściciele ziemscy szli w ich ślady, często wykorzystując do prowadzonej działalności poddanych chłopów. Na tym tle działalność Karola Wacława Larischa wyróżnia się sporym rozmachem. Zaintersował się wydobyciem kopalin. W 1784r. wszedł w posiadanie dóbr  Tarnowice Stare (dziś dzielnica Tarnowskich Gór) z Opatowicami i częścią Pniowca. Trzy lata później sprzedał je pozostawiając z nich tylko kopalnię rudy żelaza. W 1788r. nabył zlicytowane za długi dobra Brzezinka, Słupna, Toboła i wójtostwo w Mysłowicach. Na ich terenie znajdowały się złoża węgla kamiennego. Dziś jedna z dzielnic Mysłowic nosi nazwę Larysz. W jego rękach znalazła się kopalnia cynku i ołowiu w Dąbrówce (obecnie część Piekar Śląskich). W 1790r. zwrócił się do cesarza Józefa II z prośbą o sprzedaż z pominięciem licytacji dóbr kameralnych Maków gdzie funkcjonowł zakład bielenia płótna oraz „manufaktury żelazne”.

Dobra kameralne tworzyły dawne królewszczyzny, ekonomie i dobra pokościelne, które po rozbiorach Polski przeszły na własność skarbu cesarskiego Austrii. W r. 1790 powstała w Brzezince kopalnia węgla kamiennego Carls Seegen Grube (Dar Karola). Ok. 1798r. Larisch nabył dobra Wola Duchacka i Kurdwanów gdzie prowadzona była eksploatacja złóż siarki. W 1794r. otrzymał zezwolenie na czasowe wydobywanie węgla we wsi Woźniki, wchodzącej w skład dóbr kameralnych Ryczów (gmina Spytkowice). W Brzęczkowicach w 1802 r. podjęto poszukiwania pokładów węgla kamiennego a we Wrzosowicach poszukiwania rud metali. Przypuszczalnie w 1801r. w Słupnej uruchomiona została kopalnia lub szyb Luiza (Louisen Grube, Louisen Stolle). Larisch miał udziały w zakładach przetwórstwa żelaza w Jakobinie (Jacobena, Jacobiner Werck). Z 1801r. pochodzą wzmianka o kopalni Carl Joseph (nazwa od imion syna) i informacje o złożach siarki w Swoszowicach. W rękach Larischa znajdowała się kopalnia rudy w Strečnie (obecnie na Słowacji). W piśmie z r. 1807, adresowanym do opiekunów małoletnich potomków Karola Wacława Larischa, zawarta jest informacja, że ich własnością są odziedziczone po ojcu kopalnie siarki Maximilianna i Gottes Seegen w Siarczanej Górze koło Swoszowic. 

Karol Larisch gospodarował również na nieruchomościach przejętych z powodu zobowiązań finansowych. W 1778r. z tytułu długów od Karola Wessla wział w użytkowanie na lat sześć starostwo libertowskiego. W 1782r. (lub w 1780) z tytułu długów na trzy lata wszedł w użytkowanie starostwa lipnickiego, ktore przejął od Teodora Wessla, rezygnując ze starostwa libertowskiego. W r. 1792 zawarł z C.K. Niepołomicką Dyrekcją Domen umowę na dzierżawę starostwa lipnickiego na przeciąg roku. Wszystko wskazuje na to, że dobra te pozostawały w jego ręku do śmierci. W r. 1783 Karol Larisch, przejął w użytkowanie od rodziny Wesslów, jako wierzytelność, dobra Pilica. Prawa do tej posiadłości scedował odpłatnie Dionizemu Mniewskiemu.

Karol Wacław Larisch był wyznania ewangelicko – reformowanego. Uważał się za Niemca – tak twierdził w liście, adresowanym do cesarza Józefa II. z r. 1790. Korespondencję prowadził w języku niemieckim, ale musiał dobrze znać język polski, skoro w tym języku otrzymywał pisma. Poczynając od r. 1786 Karol Larisch tytułowany był szambelanem. Tytuł otrzymał od króla pruskiego. Prawdopodobnie od r. 1787 nosił tytuł barona, który odziedziczył po ojcu. Karol Wacław Larisch po krótkiej chorobie zmarł w Słupnej, 19 listopada 1803 w wieku 52 lat. W akcie zgonu jako przyczynę śmierci odnotowano owrzodzenie języka. Osierocił troje dzieci zrodzonych ze związku z Alojzą vel Luizą ze Zborowskich: Karola Józefa (ur.10.02.1788r., zm.: 19.03.1869 r. oficera armii napoleońskiej, walczącego u boku swego szwagra, księcia Jana Nepomucena Sułkowskiego), Luizę (ur.1786 r., zm.: 03.03.1848 r. małżonkę Jana ks. Sułkowskiego i Maksymilianę (ur.1792r., zm.: 20.03.1815 r.). Opiekunem prawnym sierot został jego przyjaciel, baron Edward von Klettenhof.

Więcej o rodzie Larischów: >>>