1631-1633 Wiśniowieccy

 Rządy wymienianych we wszystkich historycznych opisach Pilicy Wiśniowieckich to niemal niezauważalny epizod w dziejach Pilicy. Wywodzący się od wspólnego ze Zbaraskimi przodka, potężny ród Wiśniowieckich władał olbrzymimi włościami na wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej. Silne związki rodzinne łączyły Konstantego Wiśniowieckiego ze Zbaraskimi. Pierwszą spośród czterech jego teściowych była Marusza Zbaraska-Zahorowska. W testamencie uczynił opiekunami swoich dzieci Janusza, Jerzego i Krzysztofa Zbaraskich . Janusz Skumin Tyszkiewicz (1570-1642), pisarz wielki litewski, wojewoda trocki, i Barbara z Naruszewiczów mieli tylko jedno dziecko – Katarzynę Eugenię, która najprawdopodobniej przyszła na świat na przełomie wieku XVI i XVII. Przekaz poety Samuela ze Skrzypny Twardowskiego informuje, że rozczesywała bursztynowe kosy. Była więc blondynką. Tylko tyle wiemy o jej wyglądzie gdyż nie udało się odnaleźć żadnego jej portretu. O jej rękę zabiegało liczne grono kandydatów. Wybór padł na wykształconego we Włoszech dworzanina królewskiego, Jana Wojciecha Rakowskiego. Zaręczyny odbyły się 7 maja 1620 r. lecz w niejasnych okolicznościach do małżeństwa nie doszło. 19 września 1627 roku, wkrótce po śmierci matki,Katarzyna Tyszkiewiczówna, została wydana w Wilnie za Janusza Wiśniowieckiego, najstarszego syna Konstantego i Anny z Zahorowskich, urodzonego w czerwcu 1599 roku. Ślub z Katarzyną Tyszkiewiczówną miał bardzo skromny charakter. Wiśniowieckikształcił się we Włoszech gdzie służył w armii księcia sabaudzkiego Karola Emanuela I. Po powrocie do kraju został wybrany sędzia Trybunału Koronnego oraz posłem na sejm. Trasa kolejnej podróży zagranicznej biegła przez Niemcy, Holandię, Belgię, Hiszpanię i południową Francję. W hiszpańskiej armii gen.Spinoli brał udział w oblężeniu holenderskiej Bredy. Do kraju wrócił w 1625 roku. Wkrótce został starostą krzemienieckim na miejsce zmarłego wuja Krzysztofa Zbaraskiego. Urodzony w połowie 1628 r. pierworodny syn zmarł w niemowlęctwie. Czworo kolejnych dzieci osiągnęło wiek dorosły: Anna (1630-1663), Dymitr Jerzy (1631-1682), Barbara Katarzyna (1633-1655) i Konstanty Krzysztof (1635-1686).22 czerwca 1631 roku w Lublinie odbył się ślub siostry Janusza, Heleny Wiśniowieckiej, ze Stanisławem Warszyckim. Helena urodziła się pomiędzy 1600 a 1602 rokiem. Według niepotwierdzonych informacji zaręczona była wcześniej z Daźbogiem Kierłą do ślubu jednak nie doszło. Być może w jej losach ukryta jest jakaś rodowa tajemnica miłosna  bo dopiero w 1631 roku, dobiegająca już trzydziestki Helena poślubiła Stanisława Warszyckiego, krewnego prymasa Stanisława Łubieńskiego, który ich swatał. Mowę na ślubie wygłosił ojciec przyszłego króla, Jakub Sobieski. Warszyckiemu daleko było do fortuny Wiśniowieckich. W 1633 roku odwiedzając Pilicę, Albrecht Radziwiłł stwierdził z przekąsem że tak wielka fortuna nie trafiła w godne ręce. Miesiąc po ślubie Helena i Janusz zostali spadkobiercami Jerzego Zbaraskiego. Obok wielkich dóbr na Ukrainie spadek obejmował dobra pilickie. Do 3 marca 1633 roku rodzeństwo, Helena i Janusz, wspólnie zarządzali posiadłościami. 10 lutego 1633 roku król Władysław IV zezwala małżonkom: Januszowi Wiśniowieckiemu i Eugenii Katarzynie Skumianownie na ustąpienie swego prawa dożywotniego do dzierżawy Szyce ze wsiami Zwonowice i Sierpowice w województwie krakowskim, wraz z przynależnościami, na osoby małżonków: Jana Szypowskiego z Białej, żołnierza weterana, walczącego w Mołdawii i Wołoszczyźnie pod dowództwem Jana Zamojskiego i Stanisława Żółkiewskiego, oraz Anny z Tęgoborza. Dokument podpisany został przez króla Władysława IV i Andrzeja Bujalskiego, sekretarza królewskiego. W tym samym dniu kolejny dokument królewski potwierdza małżonkom: Janowi z Białej Szypowskiemu oraz Annie z Tęgoborza, prawo dożywotnie do dzierżawy wsi Szyce, Zwonowice i Sierpowice w województwie krakowskim. Z racji tego dożywocia ma być płacona podwójna kwarta do skarbu w Rawie.

 Według Kacpra Niesieckiego Szypowscy herbu Szreniawa wywodzą się od Bielskich z Białej koło Lelowa. Ojcem Jana Szypowskiego był Sebastyan dziedzic na Szypowicach, Szycach, Silbowicach [Sierbowicach], mąż uczony, i w rycerskich dziełach biegły. Matką Jana była Małgorzata Kwaśniowska. Z małżeństwa z Anną Tegoborską herbu Szreniawa, córką Mikołaja i Sobiekurskiej lub Orczowskiej nie miał potomków. Drugą żona Jana była Izabella Zaleska [z Żolewa; Żolewska], wdowa po Zieleńskim.

Przy podziale spadku Helena Warszycka zrzekła się na rzecz brata Zbaraża, Niemirowa i innych włości na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej zatrzymując Pilczę, Mrzygłód, Kazimierzę i 39 okolicznych wsi. Był posłem na sejmy w 1632 i 1635 roku. 9 maja 1633 roku został koniuszym koronnym. Wziął udział w kresowych walkach z Turkami i Tatarami. Książę Janusz Zachorował w trakcie polowania w Wojkowicach. Zmarł 9 listopada 1636 roku, po kilkutygodniowej chorobie. Na łożu śmierci otrzymał buławę hetmana polnego koronnego od Władysława IV, którego reprezentował podczas elekcji wobec rzesz szlacheckich. Pochowany został w Zbarażu.

Śmierć męża stała się początkiem konfliktu Katarzyny Eugenii z teściem, który chciał przejąć opiekę nad wnukami Dymitrem i Konstantym a tym samym nad majątkami, które mieli odziedziczyć po zmarłym ojcu. Wnuczki go nie interesowały. Katarzyna Eugenia, pomimo ojcowskiego wsparcia, obawiała się o wynik sporu z potężnym rodem Wiśniowieckich więc postanowiła znaleźć oparcie w ponownym zamążpójściu. W marcu 1639 r. przyjęła oświadczyny owdowiałego księcia Aleksandra Ludwika Radziwiłła, ordynata nieświeskiego i marszałkawielkiego litewskiego. W lecie 1639 zawarli związek małżeński.Pierwszą jego żoną była Tekla Anną z Wołłowiczów, herbu Bogoria, z którą ożenił się w roku 1623 w Grodnie. Z małżeństwa z Teklą miał ośmioro dzieci, z których dwie córki i syn dożyły wieku dorosłego. Owdowiał w marcu roku 1637.Zgodnie z ówczesnym prawem, ks.Aleksander stał się prawnym opiekunem pasierbów. Tymczasem w krótkim czasie zmarli obaj szwagrowie – Jerzy zmarł w 1639 r., a Aleksander w 1641 r. Dwa dni po śmierci Aleksandra, zmarł również teść książę Konstanty, który w ostatniej woli opiekę nad swoimi wnukami bezprawnie powierzył kuzynowi, księciu Jeremiemu Wiśniowieckiemu. Ten, ignorując prawo, nie zamierzał ustąpić z siłą zajętych majątków. Rozpoczęły się długotrwałe spory sądowe, które, za staraniem księcia Aleksandra Ludwika i jego krewnego księcia Albrychta Stanisława Radziwiłła – trafiła do króla. Sprawa była rozpatrywana w październiku 1641 na posiedzeniu senatu. Król Władysław IV uniewaznił testament Konstantego, pozbawił prawa opieki Jeremiego Wiśniowieckiego i nakazał mu zwrot zagarniętych dóbr. Równocześnie mianował opiekunami młodych Wiśniowieckich biskupa poznańskiego Andrzeja Szołdrskiego, kasztelana krakowskiego Stanisława Koniecpolskiego, wojewodę ruskiego Jakuba Sobieskiego oraz Albrychta Stanisława i Aleksandra Ludwika Radziwiłłów. Wiśniowiecki nie podporządkował się decyzjom króla więc 27 lutego 1642 r. spór był ponownie rozpatrywany przez senatorów. Król zagroził wówczas Jeremiemu, że sam weźmie młodych Wiśniowieckich w obronę przed sprzeczną z prawem opieką. Okazało się jednak, że Katarzyna Eugenia podjęła w międzyczasie negocjacje z księciem Jeremim. Poprosiła męża o zgodę na wyjazd i 15 maja 1642 r., na zaproszenie Anny Zbaraskiej, wraz z dziećmi wyruszyła w daleką podróż. W Zbarażu przebywała zaledwie kilka dni. Nie wróciła jednak do Białej, do męża, lecz udała się do Wiśniowca do księcia Jeremiego, który obiecał otoczyć ją i dzieci opiekę. Na wieść o tym Aleksander Ludwik wysłał do niej specjalnego posłańca z listem. Radziwiłłowa nie tylko nie przyjęła posłańca, ale z nieznanych powodów odmówiła nawet przeczytania listu od męża. Małżeństwo było prawdopodobnie bezdzietne.Aleksander ustąpił pod warunkiem zachowania posagu byłej żony. 4 lipca1642 roku biskup łucki Andrzej Gembicki orzekł nieważność małżeństwa Eugenii Katarzyny z Radziwiłłem ponieważ ten, będąc w trzecim stopniu pokrewieństwa z jej poprzednim mężem, rzekomo nie uzyskał niezbędnej do zawarcia małżeństwa dyspensy papieskiej. Książę Jeremi nie dotrzymał słowa, a Katarzyna Eugenia pozbawiona wsparcia, utraciła opiekę nad synami. Kolejne lata życia Katarzyna spędziła na walce o spadek po ojcu i procesach z wierzycielami. Skazana przez trybunał lubelski za długi na banicję oddała swój los w ręce księcia Jeremiego. 30 października 1643 r. napisała do niego przejmujący w treści i pełen uzasadnionego żalu list. Ostatecznie Jeremi obronił ją przed konsekwencjami wyroku. Przytłoczona zmartwieniami zmarła wczesną wiosną 1646 r. i 19 kwietnia tego roku została pochowana w Zbarażu. Ex-małżonek już 23 listopada1642 roku ożenił się po raz trzeci, poślubiając w Warszawie pannę z fraucymeru królowej Lukrecję Marię Strozzi (1623-1694). Zmarł w roku 1654 w Bolonii. Z małżeństwa z Lukrecją Marią miał co najmniej sześcioro dzieci, z których czworo zmarło w dzieciństwie.

Janusz Wiśniowiecki

 Edward hr.Raczyński "Gabinet medalów polskich..."

Ściana zachrystii pilickiej fary. Na dole, po lewej, herb Korybut Wiśniowieckich

.