inż.Aleksander Stephan

O Pilicy » Żyli wśród nas » Ludzie nauki i techniki » inż.Aleksander Stephan

Urodził się 28 lutego 1884 r. w Wierbce. Był synem Józefa i Otylii z Zalewskich. W 1909 r. ukończył wydział Mechaniczny Politechniki Lwowskiej. Budował papiernię "C.A.Moes-Pilica". 1 sierpnia 1912 roku Aleksander Moes rozpoczął budowę nowej fabryki oraz 16 domów dla urzędników i pracowników. W 1921 r. Aleksander Moes uruchomił drugą papiernię w Sławniowie, urządzoną w dawnej fabryce sukna i kortów. W obu papierniach dochodziło jednak do częstych zastojów, ograniczeń produkcji i redukcji robotników. Około 1924 r. Stephan przeniósł się do osady Soczewka pod Płockiem gdzie pracował jako inżynier ruchu w Papierni Soczewka S.A. Po pierwszej wojnie zadłużona papiernia w Soczewce, której właścicielem był obywatel ukraiński Piotr Kasztelan, została w 1924 wydzierżawiona spółce Papiernia Soczewka SA a w 1928 sprzedana tej firmie. W 1932 została sprzedana na publicznej licytacji przez sąd okręgowy w Płocku. Stephan przeszedł do Państwowych Zakładów Graficznych w Warszawie, w których pełnił funkcje zastępcy kierownika i kierownika papierni. Miało to miejsce prawdopodobnie przed 10 lipca 1926 r. kiedy zaczęło się przekształacanie PZG w Państwowa Wytwórnię Papierów Wartościowych S.A. i rozpoczęto budowę istniejącej do dziś siedziby firmy. W nowym budynku, poza częścią poligraficzną, miała również zostać wybudowana nowa papiernia.W 1932 r. Stephan był kierownikiem Papierni PWPW.

Na ziemiach polskich, nie licząc obszarów plebiscytowych, kursowało co najmniej sześć rodzajów walut: w byłym Królestwie – marki polskie, ruble carskie oraz niemieckie tzw. ostmarki; w Galicji – austriackie korony, ponadto hrywny, karbowańce i inne pieniądze puszczane w obieg przez rządy ukraińskie; w Poznańskiem i na Pomorzu – marki niemieckie. W rozliczeniach na dużą skalę posługiwano się również dolarami, frankami i funtami brytyjskimi. Niejednolity system walutowy poważnie utrudniał rozwój nowo tworzonego państwa. W związku z powyższym 25 stycznia 1919 r. Rada Ministrów ministrów, Ignacego Jana Paderewskiego, na wniosek ministra skarbu – doktora Józefa Englicha – podjęła decyzję o uruchomieniu Państwowych Zakładów Graficznych i wyasygnowaniu na ten cel 2 mln marek polskich. Pierwszym dyrektorem PZG został Aleksander Tupalski. Na siedzibę PZG przejęto drukarnię Izaaka Hirszowicza przy Al. Jerozolimskich 105 (obecnie 97), którą Ministerstwo Skarbu zakupiło od właściciela w 1919 r.  Natomiast do produkcji papierów ze znakiem wodnym przydzielono papiernię więzienną przy ul. Rakowieckiej 37, którą PZG dzierżawiły od Ministerstwa Sprawiedliwości. Na początku lat dwudziestych Państwowe Zakłady Graficzne wydrukowały pierwszy banknot – 100 marek polskich z datą emisji 1919 r. z wizerunkiem Tadeusza Kościuszki. W 1924 r. Władysław Grabski powołany na stanowisko prezesa Rady Ministrów i ministra skarbu przeprowadził w Polsce reformę finansową, w wyniku której marki polskie zastąpiono nową jednostką – złotym. Mimo że reforma przeprowadzona była w 1924 r.,  już kilka lat wcześniej zamówiono druk banknotów złotówkowych w Paryżu i Londynie. Wówczas bowiem nowo powołane PZG nie były jeszcze w stanie sprostać tak dużemu zamówieniu oraz zagwarantować pełnego bezpieczeństwa produkcji. Od początku istnienia PZG zdawano sobie sprawę, że były one tworem tymczasowym, który wcześniej czy później trzeba będzie zastąpić instytucją zbudowaną od podstaw, nowocześnie zorganizowaną, wyposażoną w najnowsze zdobycze techniki drukarskiej, zapewniającą pełne bezpieczeństwo produkcji. W 1925 r. Władysław Grabski zaproponował Bankowi Polskiemu powołanie zakładu, usytuowanego w nowo wybudowanym gmachu i wyposażonego w nowoczesny sprzęt, nie tylko dla potrzeb Banku Polskiego lecz również w celu zaspokojenia zamówień państwowych na wszystkie druki wartościowe. 26 maja 1925 r. minister skarbu zawarł umowę z Bankiem Polskim, która przewidywała powołanie spółki z udziałem Banku Polskiego (60%) i Skarbu Państwa (40%). Rezultatem jej działań było powołanie 10 lipca 1926 r. firmy pod nazwą: Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych S.A. Państwowe Zakłady Graficzne postawiono w stan likwidacji. Maszyny i urządzenia miały być przeniesione do przyszłej siedziby PWPW.

 28 lutego 1943 r. banknoty produkowane w PWPW stały się  celem akcji zbrojnej dokonanej na wytwórnię przez oddział Gwardii Ludowej dowodzonym przez  Jana Strzeszewskiego ps. „Wiktor" i Franciszka Bartoszka ps. „Jacek". Główna grupa uderzeniowa liczyła 18 osób. podczas akcji zostali zastrzeleni niemieccy komisarze Blobelt i Benzin. W tym samym  roku nazwa wytwórni  została zmieniona na Staatsdruckerei und Miinze. Nowymi komisarzami w miejsce zastrzelonych zostali A.Stephan i Holderbaum. Na  początku Powstania Warszawskiego,  2 sierpnia, wytwórnia, jako ważne ogniwo w systemie obronnym Starego Miasta, została zaatakowana przez powstańców. Grupa bojowa zaatakowała zgromadzonych na wartowni żandarmów a oddziały zgrupowania kpt. „Gozdawy" i pluton ppor. „Smagi" ze 104 kompanii szturmowały bramę od  ul.Freta i Zakroczymskiej. Niemcy w nieładzie rzucili się do ucieczki. Podczas ataku kilkoma pociskami  został trafiony  komisarz A.Stephan, który wkrótce zmarł.